Kur Dragani dhe grupi i tij i serbëve mbërritën në aeroportin “Nikola Tesla” të Beogradit në qershor 2023, ata kishin dokumente që dëshmonin për muaj punë jashtë vendit për një kompani ndërtimi ruse.

E vërteta, megjithatë, ishte krejt ndryshe: të gjithë ata po ktheheshin në shtëpi nga fusha e betejës në Ukrainë, ku, pas një stërvitje të shkurtër ushtarake në terrenet stërvitore afër Moskës, ata luftuan në njësinë ruse “Ujku”.

Rasti i këtij grupi është dëshmia më e fundit e ekzistencës së një sistemi nëntokësor që ofron mbulim ndërkombëtar për angazhimet nga Ballkani në front dhe pjesëmarrjen në luftën e Rusisë kundër Ukrainës – një konflikt që vazhdon prej një dekade, duke filluar me aneksimi i Krimesë në vitin 2014, i cili është përshkallëzuar në një pushtim të plotë kur dhjetëra mijëra trupa të rregullta ruse kaluan kufirin ukrainas në shkurt 2022.

Edhe pse fotografitë e tyre me fytyrat e tyre të turbullta mund të shihen herë pas here në Telegram, një platformë e popullarizuar në mesin e ushtarëve në të dyja anët, nuk ka vlerësime të besueshme se sa serbë luftuan përkrah rusëve.

Ministria e Punëve të Brendshme të Serbisë, Ministria e Punëve të Jashtme dhe Agjencia për Siguri dhe Informacion (BIA) nuk iu përgjigjën pyetjeve të Radios Evropa e Lirë se sa qytetarë serbë janë aktualisht në front.

REL arriti të intervistojë një nga luftëtarët, i cili ishte punësuar si mercenar, pasi atij iu garantua anonimiteti. Dëshmia e tij jep një përshkrim të detajuar të përvojës së tij personale tetë mujore gjatë 2022-2023. vit.

“Dragan”, i cili kaloi dy muaj në stërvitje dhe gjashtë muaj të tjerë nën kontratë për të marrë pjesë në luftën në Ukrainë, u dha gazetarëve të Radios Evropa e Lirë dokumente dhe fotografi që i lejuan ata të konfirmonin historinë e tij të paraqitur këtu përmes burimeve të pavarura dhe të dhënave të hapura, përveç në pjesë ku thuhet ndryshe.

Historia e gabimeve të Draganit për shkak të besimit te ndërmjetësit e dyshimtë dhe komandantët përçmues tregon se si serbët, pjesërisht të joshur nga entuziazmi “vëllazëror”, shkojnë në Rusi për t’u stërvitur shpejt për luftë dhe për t’u dërguar në betejë.

Ai gjithashtu ofron një pasqyrë të rrallë në rrjedhën në dukje të qëndrueshme të humbjeve midis serbëve dhe ballkanasve të tjerë në Ukrainë – si dhe premtimet e thyera dhe arsyet e tjera pse Dragani vendosi të mos kthehej në Rusi ose në llogore.

“Për ta, jeta njerëzore vlen atë që ia vlente në kohën e Stalinit,” i tha Dragan Radios Evropa e Lirë, duke përmendur trashëgiminë e diktatorit më brutal dhe më famëkeq sovjetik për të përshkruar përvojën e tij si mercenar.

“Një punë masive, në të cilën vriten njerëz të zakonshëm – të mobilizuar apo të paguar, nuk ka rëndësi”.

Pjesëmarrja në luftërat e huaja është një vepër penale për të cilën është parashikuar një dënim me burg deri në tetë vjet që kur Serbia ka ashpërsuar ligjet e saj në vitin 2015. Paralajmërimet publike të presidentit serb Aleksandar Vuçiq kundër angazhimeve mercenare janë bërë më të mprehta që nga fillimi i vitit 2022.

Në të njëjtën kohë, Serbia, e cila është kandidate për anëtarësim në BE, shmangu bashkimin me sanksionet kundër Rusisë dhe mbajti lidhje tregtare dhe diplomatike me Moskën.

Hulumtimet tregojnë se pothuajse gjysma e shtatë milionë banorëve të Serbisë ende e konsiderojnë Rusinë aleatin e tyre kryesor (shumë përpara Kinës) dhe simboli “Z” në mbështetje të përpjekjeve ruse të luftës mund të shihet shpesh në të gjithë Serbinë.

Një analizë e detajuar e dosjeve gjyqësore në Serbi nga viti 2014 e deri më sot tregon se pavarësisht konfirmimeve zyrtare se qindra serbë luftuan në Ukrainë në vitet e para të konfliktit, vetëm 37 persona u dënuan për pjesëmarrje në luftën e Ukrainës dhe një tjetër për organizimin e një pjesëmarrjeje të tillë. .

Vetëm në gjashtë raste janë përcaktuar dënimet me burg, ndërsa vetëm një ka të bëjë me angazhimin në luftë pas përshkallëzimit të konfliktit në vitin 2022.

Aktualisht nuk ka asnjë procedim ndaj të dyshuarve “luftëtarë”.

Udhëtimi i rregulluar me Dejan Beriq

Dragani, i cili është në fillim të tridhjetave, nuk është ndjekur penalisht më parë, sipas një sërë dokumentesh të dhëna REL-së nga gjykatat.

Ai udhëtoi për në Moskë në mes të nëntorit 2022 për stërvitje për t’u dërguar në luftë në Ukrainë. E gjithë kjo ka ndodhur, siç thotë ai, në bazë të planeve që ka rënë dakord në detaje me një shtetas tjetër serb, Dejan Beriq.

Beriq ka qenë jashtë vendit që kur iu bashkua forcave ruse në Ukrainë në vitin 2014 dhe mban “pasaportën” e separatistëve të mbështetur nga Rusia në territoret e okupuara të Ukrainës.

Ai e quan veten reporter lufte, por ishte nën hetim nga Prokuroria e Lartë Publike në Beograd për pjesëmarrjen e tij në luftë. Beriq nuk e fshehu kurrë se ai kishte rekrutuar luftëtarë serbë në konflikt që nga viti 2014 dhe në videon e tij të fundit të rekrutimit në YouTube nga 13 shtatori, ai pretendoi se po përgatitej për një udhëtim në Rusi me “komandën e Putinit”.

Beriq dhe një serb i Bosnjës i quajtur Davor Savicic janë të lidhur me një njësi luftarake ruse e cila, që nga fillimi i saj diku rreth kohës së pushtimit të vitit 2022, ka mbajtur emrin e koduar të Saviçiç “Ujku”.

Të dy burrat folën publikisht vitin e kaluar për rekrutimin e serbëve për luftë, duke përfshirë rekrutimin në grupin famëkeq Ëagner, pavarësisht nga kërcënimi i ndjekjes penale.

Dragani thotë se ndonëse u bë të besonte se Beric do t’i bashkohej ose do t’i drejtonte ata, ai e pa atë në Ukrainë vetëm dy herë, kur Beric ishte atje për të xhiruar video promocionale.

Ai thotë se Savicicin, të cilin autoritetet boshnjake e dyshojnë se është mercenar i Ëagnerit, e ka parë në Avdijivka dhe Bahmut. Këto dy qytete ukrainase u shkatërruan në luftimet midis forcave ruse dhe ukrainase, me një numër të madh viktimash civile dhe shpërngulje të detyruar të dhjetëra mijëra banorëve.

As Beric dhe as Saviçiq nuk iu përgjigjën pyetjeve të REL të dërguara përmes rrjeteve sociale.

Të tërhequr nga mundësia për të ‘ndihmuar popullin vëlla rus’

Dragani dëshmoi se ai nuk kishte përvojë paraprake ushtarake përveç shërbimit të detyrueshëm gjashtë mujor ushtarak dhe i tha Radios Evropa e Lirë se ai kurrë nuk ishte i përfshirë në grupe nacionaliste apo veçanërisht aktiv politik.

Ai shpjegon se ishte tërhequr nga mundësia për të “ndihmuar popullin vëllazëror rus” dhe nga premtimi i një pasaporte ruse që i dha Berić. Premtimi nuk u realizua dhe Dragani thotë se ai vetë ka blerë një biletë avioni për në aeroportin Vnukovo të Moskës, nëpërmjet Turqisë.

“Paga dhe paratë nuk ishin motivi im”, thotë ai.

Kur u pyet për kushtet financiare të marrëveshjes, Dragani tha se ai mori 110,000 rubla (rreth 1,215 dollarë) në para për secilin nga dy muajt e trajnimit dhe rreth dy herë më shumë për secilin nga gjashtë muajt e luftimeve në Ukrainë. Paga mesatare mujore në atë kohë në Serbi ishte rreth 808 dollarë.

Siç dëshmoi, ai u prit në aeroportin e Vnukovo nga një burrë i cili u prezantua si Dima, të cilin Dragani e kuptonte se ishte oficer i shërbimit të inteligjencës ushtarake ruse GRU. REL nuk ishte në gjendje të konfirmonte qëndrimin zyrtar të Dima.

Sipas Draganit, Dima e ka çuar atë në një parking me borë dhe një furgon të bardhë me xhama të lyer dhe më pas kanë vozitur për 45 minuta.

“Ne u larguam nga autostrada nëpër disa zona të banuara. Në një moment filluan të shfaqen rampa ushtarake”, thotë Dragani. “Gjithçka rreth nesh ishte ushtarake. Ata [rojet] thjesht qëndruan në vend, përshëndetën dhe hapën [rampat] pa thënë asnjë fjalë.”

Bazuar në historinë e Draganit për udhëtimin dhe fotografitë që ai dorëzoi, REL ishte në gjendje të konfirmonte se ai ishte dërguar në terrenin e stërvitjes ushtarake Alabino, në perëndim të Moskës.

Radio Evropa e Lirë gjithashtu krahasoi detajet nga fotografitë e Draganit me imazhet nga videoja e Berić-it nga Alabin dhe konfirmoi se ato janë bërë në të njëjtin vend.

Fotoja e mësipërme, e realizuar nga Dragani, tregon një tendë të përdorur nga mercenarët serbë në terrenin ushtarak Alabino; Fotoja më poshtë është një kornizë nga videoja e Dejan Beriqit.

Fotoja e mësipërme, e realizuar nga Dragani, tregon një tendë të përdorur nga mercenarët serbë në terrenin ushtarak Alabino; Fotoja më poshtë është një kornizë nga videoja e Dejan Beriqit.

Dragani u dërgua në një tendë me rekrutët e tjerë të rinj serbë, dhe gjatë dy muajve të ardhshëm të trajnimit në Alabino, Dima dhe një oficer tjetër i supozuar i GRU-së që u prezantua si Oleg ishin në komandë.

Kontrata me një kompani private

Dragani vlerëson se gjatë tetë javëve të ardhshme kishte rreth 25 serbë në Alabino; pesë prej tyre, tha ai, e braktisën shkollën para se të përfundonin trajnimin.

Dyshohet se kishte serbë nga Serbia, por edhe nga Republika Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, madje edhe një serb nga Franca. REL nuk mund ta verifikonte në mënyrë të pavarur këtë informacion.

Dragani tha se “nënshkruan një kontratë gjashtëmujore me një kompani private ushtarake në çadrën e Dimës dhe Olegit”, edhe pse nuk mund të na jepte një kopje të kontratës apo foto.

“Në kontratë mund të shihet se nuk ka të bëjë me Ministrinë e Mbrojtjes së Rusisë, por se është një kompani private ushtarake OOO Redut”, tha REL.

Redaksitë investigative të REL, Systema dhe Schemes, konfirmuan më parë se Rusia në atë kohë përdorte një kompani të quajtur PMC Redut për të rekrutuar dhe dërguar luftëtarë në Ukrainë.

Siç zbuloi REL në tetor 2023, njësia “Ujku” ishte një nga të paktën 20 formacionet që luftonin në Ukrainë nën përcaktimin Redut.

Që atëherë, pjesërisht si rezultat i sikletit të vuajtur nga Kremlini pas rebelimit të shefit të Ëagnerit, Yevgeny Prigozhin kundër strukturës ushtarake ruse në qershor 2023, mercenarët e drejtuar për në Ukrainë nënshkruan kontrata drejtpërdrejt dhe u bashkuan nën Ministrinë e Mbrojtjes Ruse.

Dragani tha se pagesat mujore me para në dorë i ishin dorëzuar nga një person që përdorte emrin e koduar “Amur”.

Hetimet e Radios Evropa e Lirë konfirmuan lidhjet e “Amurit” me Redutën dhe e identifikuan atë si komandant të forcave mercenare aktive në territoret e okupuara të Ukrainës.

Nga të njëjtat hetime rezultoi se “Amur” urdhëroi forcat të grumbullonin persona për t’u marrë në pyetje dhe t’i hidhnin në “gropa” përpara se të merrnin në pyetje dhe torturonin personalisht të burgosurit.

Dragani thotë se nuk ka ankesa për procesin e stërvitjes luftarake dymujore, i cili, tha ai, zhvillohej nga ora 9 e mëngjesit deri në 17:00, gjashtë ditë në javë.

Ai ishte pjesë e një njësie të quajtur Brigada e Parë Sulmuese Sabotazho-Zbuluese “Ujqërit” (1-я DRŠBr Volki), dhe shton se grupi ishte trajnuar nga katër instruktorë, të cilët ai e kuptonte se ishin anëtarë të forcave të operacioneve speciale ruse.

Në drejtim të akrepave të orës nga e majta në të djathtë: emblema e shënuar “Ujqërit”; një foto e bërë nga Dragani në Ukrainë; dhe vullnetarë serbë në Alabina përpara se të dërgoheshin në Ukrainë.

Në drejtim të akrepave të orës nga e majta në të djathtë: emblema e shënuar “Ujqërit”; një foto e bërë nga Dragani në Ukrainë; dhe vullnetarë serbë në Alabina përpara se të dërgoheshin në Ukrainë.

Pas dy muajsh në Alabino, Dragani iu bashkua luftës në Ukrainë në janar 2023.

Ai dha shumë detaje se ku ishte vendosur ekipi i tij, të cilat Radio Evropa e Lirë ishte në gjendje t’i konfirmonte përmes fotografive dhe të dhëna të tjera dixhitale.

Ata luftuan në beteja pranë Lisichansk në Luhansk Oblast dhe afër Avdiyivka në Donetsk Oblast.

Ata u dërguan gjithashtu në Soledar, një qytet me një popullsi të paraluftës prej rreth 10,000 banorësh në rajonin Bakhmut, i cili u kap nga forcat ruse në janar 2023.

Dragani thotë se gjatë përvojës së tij tetë mujore, ai numëroi afërsisht 70 serbë të tjerë dhe shton se shumë prej tyre u dërguan në betejë me shumë më pak stërvitje dhe krejtësisht të papërgatitur për betejë.

“Ne jemi të vetmit që kemi pasur (dy muaj të plotë) stërvitje”, thotë Dragani. “Të tjerët kishin pesë deri në 14 ditë stërvitje.”

Ai përmend shembullin e një serb për të cilin thotë se ka kaluar edhe në Alabino, edhe pse ka pasur një stërvitje edhe më të shkurtër.

Stërvitje në vetëm një pasdite

Gjegjësisht, mediat serbe sugjeruan në fillim të gushtit 2023 se Emrah Zornić nga Novi Pazari, në jugperëndim të Serbisë, kishte ardhur në mënyrë misterioze në Ukrainë para se të vdiste, duke u përpjekur të “ndihmonte të plagosurit dhe civilët”.

Megjithatë, Dragani pohon se Zornić ishte një luftëtar që kishte vetëm stërvitje gjatë pasdites në Alabino para se t’i caktohej një armë “dhe kjo ishte ajo”.

Megjithëse familja e Zornić-it ishte myslimane, në një përpjekje për ta portretizuar atë politikisht si ortodoks, mediat ruse treguan funeralin e tij në qytetin jugperëndimor të Tambovit të udhëhequr nga një prift ortodoks.

Ata pohuan gjithashtu se Zornić ishte një anëtar i një famullie në Tambov, një qytet rreth 350 kilometra larg kufirit ukrainas – gjë që është praktikisht e pamundur, duke pasur parasysh se ai kaloi vetëm disa ditë atje gjatë rrugës nga terrenet e stërvitjes ushtarake pranë Moskës në Luhansk. në lindje të Ukrainës.

Data e vdekjes së tij është shënuar si 17 prill 2023, që përkon me periudhën kur Dragani ishte në Ukrainë.

Beriç, “raporteri i luftës” që rekrutoi Draganin, u shfaq në televizionin rus në gusht dhe konfirmoi vdekjen e një serb pa emër, i cili vdiq “nën Bahmutin”.

Në të njëjtin program, Savicic tha se ai kurrë nuk dërgoi individë të patrajnuar në luftime, por pranoi se shumë “varet nga sa shpejt dikush mund të mësojë”.

Një vërtetim i rremë se ka punuar në ndërtim

Kur u pyet nga REL për ata që vdiqën, Dragani vlerëson se 15 serbë vdiqën gjatë gjashtë muajve të luftimeve të tij në Ukrainë. Ky informacion ishte i pamundur të verifikohej në mënyrë të pavarur.

Pas gjashtë muajsh në Ukrainë, në qershor të 2023, siç shprehet ai, ishte i zhgënjyer nga ajo që pa për ushtrinë ruse.

“Nga këndvështrimi im, ‘biznesi dhe korrupsioni po lulëzojnë’ dhe ‘rusët, siç i imagjinojmë dhe i konsiderojmë ne serbët, ekzistojnë në një përqindje shumë të vogël’, thotë ai.

Më pas, siç pretendon ai, e kishte të qartë se nuk do ta merrte kurrë pasaportën ruse që i kishte premtuar Beriqi.

Para se të kthehej në Serbi, Draganit iu dha një dokument ku thuhej se ai punonte për një kompani në Moskë të quajtur Monte Gradnja, për t’u siguruar në rast se zyrtarët serbë të kufirit do të dyshonin.

Dokumenti, në të cilin REL kishte qasje, ka vulën e kompanisë dhe nënshkrimin e themeluesit dhe drejtorit të saj të përgjithshëm, Rajko Baçkoviq.

Monte Gradnja nuk iu përgjigj pyetjeve, por REL zbuloi lidhjen midis Backkovic dhe Savicic përmes një kompanie me seli në Rusi të quajtur “Volf Group”, aktiviteti kryesor i së cilës është ndërtimi i ndërtesave të banimit.

Savicic, i dyshuar në Bosnje se i ishte bashkuar luftimeve në Ukrainë, bëri një deklaratë të ngjashme për gazetarët në vitin 2016, duke thënë se ai ishte i angazhuar në punë ndërtimi.

Vitin e kaluar, nëna e një vullnetari serb që luftoi në Ukrainë, Vukashin Stevanoviq, tha për BBC se djali i saj “punon në ndërtim”.