Dokumentet sekrete të inteligjencës të zbuluara në Siri kanë nxjerrë në dritë shtrirjen e tmerrshme të shtetit të mbikëqyrjes si Stasi i Bashar al-Assad, ku anëtarët e familjes spiunonin njëri-tjetrin dhe dyshimi më i vogël mund të rezultonte në përfshirjen e njerëzve të zakonshëm, pa përjashtuar fëmijët, në një rrjeti të burgjeve të njohura për tortura dhe ekzekutime, me viktima të varrosura në varre masive.

Mijëra dosje, të shkruara në biro të pastër ose të shtypura në arabishte formale, detajojnë mënyrën se si regjimi është infiltruar në grupet e protestës dhe rebelëve që nga fillimi i revolucionit në vitin 2011. Ato zbulojnë detaje rreth rrjetit të gjerë të informatorëve që i raportuan regjimit dhe se si shërbimet e inteligjencës i detyruan personat që arrestuan të hiqnin dorë nga emrat e bashkëpunëtorëve të dyshuar – të cilët nga ana e tyre do të ndaloheshin, sipas The Sunday Times.

Ato tregojnë gjithashtu mënyrën paranojake, shpesh të paaftë, përmes të cilës vepronin shërbimet e sigurisë së Sirisë: duke dyshuar vazhdimisht për spiunët e tyre se ishin agjentë të dyfishtë, duke regjistruar mënyrën se si informatorët nga shërbime të ndryshme të inteligjencës spiunonin njëri-tjetrin, duke marrë në pyetje fëmijët e akuzuar për pabesi ndaj regjimit dhe duke mbajtur shënime me kujdes për lidhjet e dashurisë së të dyshuarve.

Këtë muaj, The Sunday Times-it iu dha akses në katër baza të inteligjencës në qytetin e Homsit, i njohur si kryeqyteti i revolucionit, nga luftëtarët e Hayat Tahrir al-Sham, një grup militant (i listuar si një organizatë terroriste nga qeveria amerikane dhe ajo e Mbretërisë së Bashkuar) e cila tani është sundimtari faktik i Sirisë.

Gjatë dy ditëve gazeta analizoi dokumente në lidhje me mënyrën se si regjimi detyronte dhe shante njerëzit për të denoncuar miqtë, të afërmit dhe fqinjët. U zbuluan të dhënat e arrestimeve dhe depozita të komunikimeve të brendshme në lidhje me menaxhimin dhe hetimin e informatorëve që ishin nën dyshime.

Gazetarëve të Sunday Times u lejohej të kërkonin dhe kopjonin dokumente dhe t’i publikonim ato, me kusht që të ndryshonim emrat dhe datat dhe vendndodhjet specifike, në mënyrë që të mos paragjykohen përpjekjet për t’i kërkuar llogari informatorëve në gjykata.

Ishte e qartë se shërbimet e sigurisë kurrë nuk donin që të dhënat e tyre të dilnin në dritë. Në dy nga bazat e inteligjencës, oficerët që tërhiqeshin ishin përpjekur të digjnin dosjet e tyre. Dhoma të tëra u mbushën me hi; vetëm një copëz letre me shkrim të lexueshëm i kishte shpëtuar flakës.

Por ata nuk patën kohë t’i djegin të gjitha. Ndërsa ushtria e regjimit u shemb dhe luftëtarët rebelë hynë në Homs, dhomat humbën. Këto përmbanin dhjetëra mijëra dosje që mbetën të paprekura, të ngrira në kohë më 7 dhjetor 2024, kur mbretërimi i terrorit të dinastisë Assad mori një fund përfundimtar dhe të papritur.

Si funksionuan shërbimet e sigurisë

Ashtu si Stasi i Gjermanisë Lindore, regjimi i Assadit regjistroi me detaje të pakursyera dhe burokratike jetën e njerëzve që ata dyshonin se ishin armiqtë e tyre – përfshirë ata që punonin për ta – në dokumente të stampuara, të nënshkruara dhe të kataloguara, të grumbulluara në rreshta të pafund raftesh me pluhur.

Duke përgjuar telefona, duke hakuar kompjuterë dhe duke dërguar agjentë për të vëzhguar të dyshuarit personalisht, shërbimet e sigurisë mblodhën një nivel tepër të plotë dhe shpesh thellësisht të mërzitshëm, detajesh për jetën e njerëzve që po shikonin.

Raportet e mbikëqyrjes nga informatorët përfshinin rrëfime shteruese të vendndodhjes së garazhit ku nëna e një të dyshuari e rregulloi makinën e saj, rregullsinë me të cilën një i dyshuar tjetër i vizitonte vjehrrit e tij dhe numrin e ndërtesave të banimit në pronësi të një të treti.

Ndonjëherë, kjo mbikëqyrje e pamëshirshme do të shpërblehej. Në vitin 2013, Homs ishte një qytet i ndarë, i ndarë në zona të kontrolluara nga rebelët dhe të kontrolluara nga regjimi, të cilat u mbyllën në një betejë vdekjeprurëse. Disa zona të kontrolluara nga opozita ishin nën rrethim dhe e vetmja mënyrë për të hyrë në to ishte përmes tuneleve sekrete – vendndodhjet e njohura vetëm për rebelët.

Megjithatë, pasi caktoi agjentët të vinin në bisht një grua nga një prej zonave rebele, një oficer në një njësi lokale të inteligjencës bëri një sërë zbulimesh befasuese, të cilat ai i vuri në dukje në një memo formale për eprorët e tij.

Jo vetëm që e dyshuara ishte lidere e një grupi “terrorist” (terminologjia e regjimit për këdo që mbështeste opozitën), por edhe bashkëshorti dhe vëllezërit e saj.

Kjo femër “udhëheqëse terroriste” kishte një lidhje me një ushtar të regjimit, i cili drejtonte një postbllok në skaj të zonës së rrethuar.

Dhe ky ushtar ishte informator i shërbimeve të inteligjencës.

“[Ai] aktualisht punon si përfaqësues në degën tuaj”,—vërehet në raport. “Ai e kalon pjesën më të madhe të kohës në postbllokun e [lagjes] dhe ndonjëherë i kontrollon vetë automjetet. Ai hyn në [lagje] me [femër udhëheqëse rebele] pa u ndalur nga asnjë prej terroristëve atje. Ju lutemi rishikoni”.

Regjimi kishte gjetur një pikë të dobët që do të lejonte një nga agjentët e tyre të lëvizte i papenguar pas linjave të armikut dhe të mblidhte informacion nga familja që ishte i rëndësishëm në kontrollin e zonës.

Tre vjet pasi u shkrua shkresa, lagjja ra në duart e regjimit.

I arrestuari ka dorëzuar 70 emra

Nuk është e qartë se cilat nga akuzat dhe rrëfimet e shumta të detajuara në procesverbal janë të vërteta, rezultat i torturave, të bëra në mënyrë të rreme nga informatorët ose të shpikura nga oficerët në pyetje.

Sipas ish të burgosurve dhe raporteve nga grupet e të drejtave, përfshirë Amnesty International, ndalimi i të burgosurve politikë në Siri ndoqi një proces të qëndrueshëm. Së pari, atyre do t’u bëhej një “festë e mirëseardhjes”, një rrahje që u bë gjatë rrugës për në burg dhe shpesh në korridoret që të çonin në qeli.

Më pas, ata do të mbylleshin në izolim dhe do të tërhiqeshin zvarrë rregullisht për t’u marrë në pyetje.

Disa u torturuan. Në një dhomë të vogël jashtë korridorit kryesor në degën e inteligjencës së Forcave Ajrore në Homs, Rasheed al-Abrash, një ish i burgosur që punonte me The Sunday Times për të analizuar dokumentet, vuri në dukje një kuti të vogël bakelite kafe me dy tela bakri që shtriheshin jashtë saj.

Skajet e të dyjave ishin të përkulura në mënyrë të vrazhdë në unaza që do të vendoseshin në gishtin e secilës dorë dhe do të përdoreshin për të administruar goditje elektrike.

Krimi për të cilin do të akuzohej një i burgosur pro opozitës, tha Abrash, mund të rritet ose zvogëlohet në varësi të numrit të emrave të “terroristëve” të tjerë që ata kanë dhënë në hetues. Shumica e transkripteve të marrjes në pyetje, që vlerësuam përmbanin emra të bashkëpunëtorëve të dyshuar të dhënë nga të arrestuarit.

Një nga transkriptet, nga një i dyshuar i ri i arrestuar në vitin 2015, pasi oficerët në një pikë kontrolli gjetën një video “duke fyer personin e presidentit” në telefonin e tij, paraqitet në një format të stilit të pyetjeve dhe përgjigjeve dhe i drejtohet kreut lokal të shërbimeve të inteligjencës së forcave ajrore.

Mbi transkriptin prej pesë faqesh, i dyshuari – një ish-luftëtar rebel – ndan detaje duke përfshirë 70 emra, si dhe moshën dhe pamjen (duke përfshirë lartësinë) e rebelëve në lagjen e tij dhe një përshkrim (deri në ngjyrën e atleteve të tij të bardha) të një ndërmjetësi që ai i dha ryshfet për të futur emrin e tij në listën e ish-luftëtarëve të opozitës që ishin “pajtuar” me regjimin.

Në fund të raportit, në një pjesë të titulluar “mendimi i hetuesit/sugjeroj”, oficeri shton: “Pas përdorimit të metodave të bindjes dhe frikësimit, [i dyshuari] pranoi se i përkiste një grupi terrorist dhe kishte fyer personin e presidentit”.

Ai rekomandoi që i dyshuari t’i referohet gjyqësorit ushtarak në Homs me akuzën e bashkimit me grupet e armatosura terroriste dhe bashkëpunimin me terroristët. Personat të cilët i dyshuari i ka përmendur gjatë marrjes në pyetje duhet të shtohen në listën e “kërkuarve”.

Shkolla tradhton 12-vjeçarin

Askush nuk ishte i sigurt nga regjimi. Pranverën e kaluar, një hyrje e shkruar me dorë në një libër njerëzish të arrestuar nga dega e inteligjencës politike në Homs vë në dukje ndalimin e një djali 12-vjeçar, të sjellë “për grisjen e një fletë letre me një foto të presidentit”.

Në raportin e marrjes në pyetje thuhet: “Më [datën] ndërsa [i akuzuari] ishte në klasën e tij, një fletë e grisur u gjet nën tryezën e tij. Gazeta kishte një foto të presidentit. [Djali] më pas e hodhi në kosh. Më pas, mësuesi i tij u informua. Ai, nga ana tjetër, informoi mbikëqyrësin arsimor në [shkollë], i cili njoftoi komisariatin”.

Më pas ata ia dorëzuan çështjen degës së inteligjencës politike.

“Mësuesi [emri] u soll për t’u marrë në pyetje dhe konfirmoi se atij iu tha për letrën e grisur nga nxënës të tjerë në klasë. Kur e pyeti [djalin] për këtë, [djali] pretendoi se e kishte grisur letrën pa e vënë re foton e presidentit. Mësuesi na konfirmoi se nxënësi është i qetë me sjellje të mira dhe nuk kishte shfaqur kurrë më parë sjellje negative. Ne bëmë një kontroll sigurie për prejardhjen e tij familjare dhe doli se ata nuk ishin të përfshirë në asnjë aktivitet në lidhje me ngjarjet e vazhdueshme në vend”.

Djali, shënon raporti, u tha hetuesve: “Ai nuk kishte qëllime të këqija dhe nuk kishte ndërmend të ofendonte askënd”.

Megjithatë, katër ditë pasi u akuzua për grisjen e fletës së letrës, i dyshuari 12-vjeçar u dërgua për t’u gjykuar para gjykatave.

Raporti përfundon aty.

Postimet në Facebook çuan në vdekje

Edhe ata të arrestuarit e liruar pas marrjes në pyetje nuk ishin jashtë rrezikut për jetën. Të dhënat përfshijnë shumë referenca për njerëzit që u akuzuan për “terrorizëm” për pjesëmarrje në protesta dhe mbështetje të opozitës, por u arrestuan vetëm vite më vonë, ose u ndaluan, u liruan, pastaj u arrestuan përsëri me të njëjtën akuzë.

Kur një grua në të njëzetat e hershme u lirua pasi u ndalua në vitin 2017, oficerët u udhëzuan ta ndiqnin atë.

“Ju lutemi kontrolloni burimet dhe përfaqësuesit tuaj pas lirimit të saj gjyqësor. Nëse në lidhje me të shfaqen tregues negativ, merrni masat e duhura ndaj saj në përputhje me procedurat”, thuhet në raport.

Shumë prej tyre nuk i mbijetuan burgimit. Në vitin 2016, një baba në moshë të mesme, i cili punonte me një organizatë humanitare, u arrestua, i akuzuar për komunikim me terroristët dhe ndezje të grindjeve sektare.

Në memorandumin e degës së inteligjencës ushtarake që kërkon arrestimin e tij, shënohet baza e krimit të tij: për të hyrë në zonat e rrethuara rebele për të ofruar ndihma humanitare, ai bashkërendonte me grupet lokale të opozitës, të cilët kontrollonin pikat e hyrjes.

Ai u dënua edhe nga lidhjet familjare. Raporti i inteligjencës që rekomandon arrestimin e tij përmban shumë më tepër informacion për dy vëllezërit e gruas së tij, aktivistë pro opozitës që u arratisën nga Siria me ndihmën e një kontrabandisti, sesa për të. Ndërkohë, i akuzuari ka qëndruar prapa për të kryer punë humanitare.

Raporti, i shkruar nga një oficer i inteligjencës, kërkon që ai të ndalohet për t’u marrë në pyetje bazuar në informacionin e mbledhur nga survejimi në internet dhe personalisht – ku agjentët duket se kanë hakuar kompjuterin e tij.

“[I akuzuari] është aktiv në mediat sociale, veçanërisht në Facebook, ku ka një faqe me emrin […]. Faqja e tij përmban postime sektare dhe nxitëse kundër shtetit dhe fyerje ndaj lidershipit politik”, thuhet në raport. “Përmes punës së tij me [organizatën humanitare], ai hyn në zona të nxehta gjatë karvaneve të ndihmave duke komunikuar me individë të armatosur aktivë në faqen e tij”.

Sunday Times ishte në gjendje të verifikonte identitetin e burrit dhe të mësonte fatin e tij. Ndryshe nga dy kunetërit e tij, të cilët ikën të sigurt jashtë vendit, ai u torturua dhe u vra në burg.

Të gjithë kishin frikë nga “zogjtë”

Nën regjimin, njerëzit në të gjithë Sirinë përdorën kodin për të folur për informatorët që spiunonin bashkëqytetarët e tyre për para, pushtet ose arsye ideologjike. Disa i quanin “zogj”. Këta ishin të ndryshëm nga të burgosurit politikë të torturuar dhe të detyruar të jepnin emrat e miqve të tyre.

Dokumentet tregojnë se si vepronin zogjtë: disa ishin pjesë e lëvizjes protestuese e cila filloi në vitin 2011, ndërsa të tjerët depërtuan në grupet e armatosura rebele të cilat u shumuan më pas. Shumë po informonin për miqtë, fqinjët dhe të afërmit e tyre. Në një memo të vitit 2016 drejtuar kreut të degës së inteligjencës politike në Homs, një oficer detajon se si një informatore femër po spiunon një nga anëtarët e familjes së saj.

Në raport thuhet: “Informatori ka dhënë më parë disa informacione që janë hetuar dhe janë vërtetuar të sakta. Ajo na informoi për pamundësinë e saj për të vizituar degën tonë për shkak të frikës se çështja do të ekspozohej nga familja e saj, gjë që ajo beson se do të vinte jetën e saj në rrezik”.

Disa dolën vullnetarë në shërbimet e tyre. Një grua e shtresës së lartë të mesme i dërgoi një shënim shërbimeve të inteligjencës duke u thënë atyre se ajo kishte një burim në lëvizjen rebele që i dha asaj “informacion të vlefshëm për terroristët”.

Ajo shkroi: “Shpresoj që puna ime të jetë e mirë për vendin dhe veçanërisht presidentin e tij”.

Nga dokumentet nuk është e qartë se sa njerëz në Siri po spiunonin për shërbimet e sigurisë. Megjithatë, shkalla e madhe e operacioneve të tyre tregohet nga fakti se kishte aq shumë informatorë të ngopur në shoqëri, saqë ata vazhdimisht, dhe shpesh pa e ditur, spiunuan njëri-tjetrin. Faqet e arkivave që analizuam janë të mbushura me referenca për të burgosurit që janë sjellë për t’u marrë në pyetje duke u liruar sepse u zbulua se ishin agjentë të fshehtë të shërbimeve të sigurisë.

Agjenti i dyfishtë që fitoi para

Të qenit informator mund të sjellë para dhe pushtet. Në një raport të vitit 2019 të shënuar “tepër sekret: për shpërndarje të menjëhershme”, një gjeneral brigade në një degë lokale të inteligjencës parashtron korrupsionin dhe marrëdhëniet e dyfishta në zemër të shërbimeve të sigurisë.

Ajo kishte filluar gjatë një marrje në pyetje. Një i burgosur në një nga degët e inteligjencës dha emrin e një informatori i cili po paguante anëtarët e shërbimeve të sigurimit të regjimit për të kontrabanduar njerëz nga zonat e kontrolluara nga rebelët dhe për t’u larguar nga vendi.

“Numri i njerëzve të kontrabanduar ishte afërsisht 100, dhe [i akuzuari] merrte një shumë që varionte nga 800 deri në 1 mijë dollarë për çdo person të kontrabanduar”, detajon raporti.

Informatori që drejtonte rrjetin e kontrabandës ishte zyrtarisht punonjës shteti. Raporti vëren në mënyrë të thatë se ai kurrë nuk u mërzit të paraqitej në punë, por megjithatë merrte një rrogë. Rrjeti i tij i oficerëve të korruptuar u fokusua në kontrabandimin e njerëzve nga një lagje opozitare në zonat e kontrolluara nga regjimi dhe më pas jashtë vendit në vendet fqinje. Ai gjithashtu ofronte shërbime kontrabande për ushtarët e regjimit që donin të arratiseshin.

Megjithatë, informatori po luante gjithashtu të dyja palët.

“Ai do t’i informonte militantët për burimet nga dega jonë, në mënyrë që ata të vriteshin, duke u siguruar që ai të mbetej burimi i tyre i vetëm dhe duke parandaluar ekspozimin e aktiviteteve të tij të liga”, shënon raporti, duke shtuar se imami i një xhamie lokale ishte në mesin e tyre.

Ndërkohë, përveç drejtimit të një biznesi të trafikimit të qenieve njerëzore, informatori përdori gjithashtu lidhjen e tij me shërbimet e sigurisë për të shantazhuar njerëzit në zonën e tij lokale duke pretenduar në mënyrë të rreme se ata ishin në kërkim – më pas duke ofruar t’i shpëtonte nga burgu, për një çmim.

Bashkëpunëtori rrezikoi jetën e familjes

Ata që punonin si informatorë të fshehtë të shërbimeve të sigurisë rrezikonin vdekjen nëse demaskoheshin nga opozita e armatosur, ose tradhtoheshin nga brenda.

Është e qartë se forcat rebele i dinin identitetet e informatorëve deri diku. Një raport i vitit 2012, i shënuar tejet sekret, detajon se si një bashkëpunëtor i regjimit dërgoi motrën e tij në territorin e rrethuar rebel për të marrë një armë nga luftëtarët e opozitës që shpërndanin armë atje.

Nuk shkoi sipas planit. Rebelët nuk i dhanë armë motrës së tij dhe në vend të kësaj i dërguan informatorit një mesazh me tekst, të transmetuar plotësisht në raport:

“Hej qen, ku e dërgove motrën? Doni që një AK-47 të qëllojë mbi ushtarët ndërsa ju jeni hajdutë, qen?”.

Raporti përfundon: “Ju lutemi ndiqni dhe jepni informacion të detajuar mbi identitetin e [informatorit] të lartpërmendur dhe na informoni për rezultatet”.

Ai u nënshkrua nga kreu i divizionit të inteligjencës ushtarake.

A do të përballen spiunët me drejtësinë?

Për momentin, Siria është ende duke u rrëmbyer nga rënia e regjimit të Assadit dhe nuk është ende e qartë se çfarë do të vijë më pas, apo kush do ta udhëheqë vendin. Megjithatë, zyrtarët e HTS dhe aleatët e tyre politikë kanë folur për sjelljen e atyre që përjetësuan krimet e regjimit para drejtësisë në gjykatë.

Në një intervistë këtë muaj në rezidencën e guvernatorit në rajonin bregdetar të Tartus, i parë si një bastion i regjimit, Anas Ayrout, guvernatori i përkohshëm i lidhur me HTS, i tha The Sunday Times se figurat e njohura të regjimit “do të mbahen përgjegjës”.

“Por ne nuk do të paraqesim askënd në gjykatë pa prova konkrete”, tha ai.

Nëse figurat e regjimit dalin ndonjëherë në qëndrim, dosjet si ato në selinë e inteligjencës në Homs mund të ofrojnë prova që vendos fatin e tyre. Nëpërmjet përkushtimit të tyre ndaj burokracisë së ngurtë dhe mbajtjes së të dhënave, spiunët e Assadit do të kenë nënshkruar dënimet e tyre me burg.