Shkruan Halil Matoshi

Ata dhetë shpirtna që s’u kthyen dje nga udhët, i vajton sot Atdheu.

Kosova në Zi kombëtare!

Atdheu i shqiptarëve âsht gjuha shqipe.

Siç âsht për çdo shkrimtar gjuha në të cilën shkruen.

Porse për shqiptarët gjuha shqipe rëndom âsht e mbytun n’lot.

Gjuha e vajtimit.

Kânga epike “Kush i pari bâni more djalë kurbeti… “ duhet me pas lind krahas Odisesë së Homerit.

Mallkim dhe kângë e k’putun në gjysëm!?

Vajtimi duhet të jetë ritual antik i ballkanasve që nga drama eskiliane deri te Iliada, kur Priami qau për trupin e Hektorit, qëkur Ajkuna qau Omerin, Leka Skënderbeun, Avdinë e motra në Vraninë, Nasim Elshanin nâna më 1990, për me mbrri në ditët tona.

Ryvije Elshani (që vdiq në tetorin e vitit 2020), kishte kthyer sytë e botës nga Kosova përmes një fotografie ku shihej tek vajtonte vëllain e saj të vrarë nga serbët, Nasimi Elshanin.

Fotografia e saj e zânun nga syni dhe aparati i Georges Mérillon nê 29 janarin e vitit 1990 paraqet imazhin e trishtimit të përmasave të tragjedive antike.

Groteskën e trishtimit!?

Koncepti i mërgimit në gjuhë, njihet që nga Pesoa e James Joyce-it, e deri tek Danilo Kishi. Dhe nga Mate Matevski e Abdullah Sidran;

Ky âsht tregimi për njerëzit që kanë shkue në nji botë ma të drejtë, mas nji cope buke dhe që, s’kanë mujtë me u kthye kurrë!?

Ata dhetë kanë mërgu në gjuhën e vajtimit, sepse përjetësisht do të jenë në rrugën e kthimit: P’ej shpie!?

2.

Fshatna të tana po zhduken, e shkollave po u eper dryni. Sikur shkollës së Tygjecit ku më 1977 kam mbaru filloren, sepse njerëzit dëshpërimisht kërkojnë një jetë më të mirë dhe më të drejtë.

Ngarendjën me u kthy n’Atdhe për pushimet e verës, âsht e vështirë për me e kuptu në Perëndim.

Ashtu siç na zor e kuptojmë traumën e ikjës së miliona njerëzve të dëshpëruar për të ardhur në Evropë nga Afganistani, Afrika e Veriut, Siria, Iraku ose Irani.

Mbi 800 mijë kosovarë llogaritet të jenë jasht Kosove.

3.

Historia na qiti udhëve të botës!

Udha e kthimit seç na vrau …

Netve pa hânë tue kapërcy alpet n’kâmë për ma shumë shpresë, koha u ngatrru dhe u ndal;

Tue u ecun brigjeve t’liqeneve e tue u ra me not detnave, për me kalue andej ku jeta na afronte ma shumë buzëqeshje;

4.

Tue shku me tren për Gjermani, si më 30 gusht, 1974 në Zagreb;

Atje humbën jetën 166 njerëz nga Ballkani, p’ej tyne dheta kosovarë.

41 viktima nuk janë identifiku kurrë.

5.

Tue kapërcy malet, lumejt e prrojt, si në Tisa në nandor 2009, për me ble andrrat tona. Atje humbën jetën 11 shqiptarë të Kosovës, ndër ta edhe Florian Ademin, mosha e të cilit me saktësi është 11 muajsh!?

6.

Tue udhëtu me autobusë, si në Cyrih, më 16 dhjetor 2018, ku humbën jetën dy kosovarë që punon atje për një copë bukë e ma shumë kundësi me i rritë fëmijtë!?

7.

Në një aksident trafiku në Gjermani, midis Meersburg dhe Uhldingen-Mühlhofen (Bodenseekreis) më 16 tetor 2020 humbën jetën tre qytetarë kosovarë e nji u lëndu rand. Ata jetojshin në Zvicër dhe u aksidentyen tue u kthye nga Kosova.

8.

Tue u kthye n’Atdhe, si mjesin e djeshëm në Slavonski Brod me 25 korrik, 2021.

Ata dhetë që s’u kthyen dje nga udhët, i vajton sot Atdheu.

Kosova në Zi kombëtare!

9.

Na bijt e kurbetit që kurrë shpirtin rahat s’e bâmë, tue u rropatun me e përmbush idealin e kthimit n’Itakën tonë shéjte, Kosovën që na jep dashtuni dhe shumë dhimtë e vrragë shpirti!

Uliksi i Joyce-it kurrë nuk kthehet në Itakën e tij. Ai mërgon në gjuhë.

10.

Leopold Bloom është protagonisti dhe heroi imagjinar i romanit Uliksi të James Joyce, shkru më 1922, që kurrë nuk kthehet në shtëpi.

Ai migron në gjuhë.

I gjithë veprimi i Bloom/Uliksit zhvillohet në dhe përreth Dublinit në një ditë të vetme (16 qershor 1904). Tre personazhet qendrorë – Stephen Dedalus (heroi i Portretit të mëparshëm të Artistit si Joyce i Joyce); Leopold Bloom, një puntor reklamues hebre; dhe gruaja e tij, Molly – synojnë të jenë homologë modernë të Telemakut, përkatësisht Uliksit (Odiseut) dhe Penelopës, dhe ngjarjet e romanit paralelisht paralajmërojnë ngjarjet kryesore në udhëtimin e Odisesë në shtëpi pas Luftës së Trojës.

Ata dhetë kurrë nuk kthehen në Atdhe.

Jetojnë në nji udhëtim të përjetshëm, të përvajshëm!

Ata janë malli jonë i pashuem.

E nuk kanë me shkue mâ.

Kemi me i vorrosë njerëzit tanë n’dheun e ksaj toke që aq shumë e deshtën.

Lamtumirë, miqtë e mi.

Në fund të dramës ua mësova edhe emnat!

Shekujt do t’ju gjejnë në kangët elegjiake të kurbetit, e ju do të jeni përjetësisht në udhën e kthimit…

P.S.

Jam me familjet e viktimave, me shpirt e mendje dhe lutem bashkë me ta!

Zot, na jep forcë!

Mos na raftë me harrue!

Lutem me familjet e t’lënduemve, që ata të çohen shpejt n’kâmë e të kthehen në sh’pi!

Amen!