Momenti që Kurti i ka thënë po në parim planit dhe Vuçiqi i ka thënë po në parim atëherë ata kanë pranuar kompromiset që parashihen për të dyja palët brenda këtij plani, ka thënë Drejtori i Institutit “Musine Kokalari”, Visar Ymeri, në një intervistë për Insajderin.

“Tash, thellësia e këtij kompromisi, gjerësia e tij, për Kosovën në njërën anë dhe për Serbinë në anën tjetër dhe shtrirja e tij në kohë sigurisht se do të negociohet përsëri. Besoj që edhe ne si qytetarë do ta marrim vesh me kohë se çka dhe si do të ndodhë. Por, ‘Po’-ja tashmë është e ditur”, ka thënë ai.

Ymeri thotë se negocimi për Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe që kërkohet nga pala serbe dhe njohja e ndërsjellë që kërkohet nga Kosova, do të kundërpeshohen me njëra-tjetrën.

“Shteti A i thotë Shtetit B: 100% po ta pranoj kërkesën e djathtë nëse ju ma pranoni 100% kërkesën e majtë”, tregon ai në formë ilustruese.

“Zgjdhja në njëfarë mënyre sipas Shteteve të Bashkuara të Amerikës do të përqendrohet në njërën anë të njohjes sa më të lartë të sovranitetit të Kosovës nga Serbia dhe në anën tjetër një njohje të një autonomie sa më të lartë nga Kosova për serbët e Kosovës”, vlerëson më tej ai.

Intervista e plotë e Visar Ymerit:

Insajderi: Sa i përket planit frankogjerman, e kemi një pozicion të Kosovës, e cila thotë se Asociacioni mund të trajtohet në kuadër të ose në fund të planit; kemi pozicionin serb që thotë se njëherë Asociacionit e vetëm mëpastaj plani; dhe kemi një inicativë për nisjen e bisedimeve rreth Asociacionit. Si e shihni ju se do të shkrihet trinitet pozicionesh në hapat e ardhshëm drejt planit frankogjerman?

Visar Ymeri: Së pari duhet kuptuar një gjë se plani frankogjerman ose plani evropian i cili e ka marrë edhe mbështetje ne Shteteve të Bashkuara është një dokument i cili është përpiluar pa pasur një proces të negociatave, edhe pse jo çdo herë të drejtpërdrejta ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, në të cilën janë vlerësuar dhe dëgjuar qëndrimet e palëve që kanë të bëjnë me çështjet të cilat konsiderohen të hapura ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Tash, ky plan, në njëfarë mënyre përmbledhë në formë të një kompromisi edhe qëndrimet edhe kërkesat e anës kosovare dhe qëndrimet e anës serbe.

Në këtë drejtim konsideroj se ky plan është i negociuar gjatë qeverisjes së zotit Kurti; dhe nuk është një plan në të cilin Kosova ka marrë pjesë. Tash, natyrisht që aty nuk ka mujt me i shty të gjitha kërkesat e veta, por duhet pasur parasysh që pranimi në parim i këtij plani nënkupton se pranohet të gjitha pikat aty. Tash, ndërmjetësuesit ndërkombëtarë duke e parë që ka një goxha të madh jo vetëm në qëndrimet e palëve për sa i përket çështjeve të caktuara; por edhe mosbesim në zbatueshmërinë e këtyre pikave nga pala tjetër, këtij plani apo këtij propozimi ia kanë bashkëngjitur edhe një propozim orar si Aneks i cili po quhet pjesë integrale e dokumentit të parimeve; pra plani frankogjerman; dhe në të cilin shpjegohet në mënyrë goxha të qartë se në çfarë afate kohore çfarë duhet të ndodhë.

Pra, cila është sekuenca e ngjarjeve që kanë të bëjnë me këtë fazë të procesit të dialogut. Dhe, aty në një dokument që është botuar te Dukagjini, tregohet mënyra se si do të ecet përpara sa i përket kësaj çështje. Pra, aty janë marrë parasysh edhe ato që ka kërkuar Serbia; insistimi që njëherë Asociacioni e pastaj Plani; por edhe mënyra edhe insistimi i Qeverisë së Kosovës që njëherë duhet të flasim për planin frankogjerman ndërsa edhe në kuadër të saj ta diskutojmë edhe këtë çështje. Pra, nga ato versionet që janë publikuar  dhe lexuar, Pika 7 e këtij propozimi evropian merret drejtpërsëdrejti me të drejtat e komunitetit serb në Kosovë dhe pastaj edhe me pozitën e Kishës Ortodokse Serbe.

Dhe, të drejtat e komunitetit serb do të diskutohen në kuadër të kësaj pike të parimeve të vendosura aty që thotë për një nivel të caktuar të vetëqeverisjes për komunitetin serb dhe pastaj sipas instrumenteve të Këshillit të Evropës dhe rasteve të ngjashme të Bashkimit Evropian; dhe pastaj edhe një kanal të drejtpërdrejt të komunikimit të këtij komuniteti me institucionet qendrore të Republikës së Kosovës.

Kjo si formë ka qenë e pranishme  edhe në idenë e krijimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Pra, unë nuk e shoh Pikën 7 të planit franko-gjerman në kundërshtim me idenë e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Dhe, qëndrimi i deritashëm i Kryeministrit Kurti, pra kundërshtues karshi Asociacionit, veçanërisht ka perspektiva e mono-etnicitetit si duket në planin franko-gjerman pamundësohet. Sepse aty pikërisht shihet një mekanizëm i caktuar i cili mbas edhe nuk do të quhet Asociacion e do t’i lihet emër ndryshe. Por ç’rëndësi ka, është një mekanizëm i veçantë i vetë-menaxhimit të komunitetit serb në Republikën e Kosovës.

Insajderi: Të ndalemi te letra e Sekretarit amerikan të Shtetit, Anthony Blinken, ku thotë se “liderët do të bëjnë kompromise të vështirë”, duke e dhënë për fakt të kryer. A besoni se ekziston një marrëveshje ose platformë ku do të realizohen këto kompromise?

Visar Ymeri: Ne e kemi dëgjuar edhe nga Kryeministri Kurti edhe nga Kryetari i Serbisë Aleksandar Vuçiq, dhe edhe nga ndërmjetësuesit se që të dy këta e kanë pranuar planin franko-gjerman në parim. Madje Kryeministri Kurti në seancën e fundit ku u diskutua për dialogun shkoi edhe aq larg saqë tha se ky plan n’au është prezantuar si ‘merre ose leje’, gjë që praktikisht i bie që parimet që janë aty më nuk janë të negociueshme; çka është e negociueshme ose çka do të negociohet është formati i zbatimit të tyre; edhe kjo është e rëndësishme; ka shumë detaje që aty duhet diskutuar mirëpo parimet nuk janë më të negociueshme.

Momenti që Kurti i ka thënë po në parim planit dhe Vuçiqi i ka thënë po në parim atëherë ata kanë pranuar këtë kompromis që parashihet për të dyja palët brenda këtij plani. Prandaj, unë mendoj se kur sot Sekretari Blinken dhe Përfaqësuesi Special Lajçak e të tjerët, thonë se këta do ta bëjnë këtë kompromis, ajo siguri e tyre vjen nga fakta se ata e dinë që ky dokument është pranuar nga të dyja palët. Kompromisit i kanë thënë po. Tash, thellësia e këtij kompromisi, gjerësia e tij, për Kosovën në njërën anë dhe për Serbinë në anën tjetër dhe shtrirja e tij në kohë sigurisht se do të negociohet edhe prap. Besoj që edhe ne si qytetarë do ta marrim vesh me kohë se çka dhe si do të ndodhë. Por, ‘Po’-ja tashmë është e ditur.

Insajderi: Kemi qëndrimin e Kosovës që Asociacioni nuk mund të jetë asgjë më shumë se një OJQ, dhe qëndrimin e Serbisë e cila dëshiron që ajo të jetë një shtresë e tretë e pushtetit. A beson se “kompromisi” mund të jetë një mes ndërmjet këtyre dy pozicioneve?

Visar Ymeri: Mendoj se procesi i negociatave, së paku në këtë fazë, ka arritur në një pikë ku ka ndryshuar pak në formë. Pra, nuk më duket se është ideja e takimit në ‘mes’ për secilën temë, por më shumë po aplikohet, si të them, metoda e negociata që quhet negociata në formë të patkoit; e në të cilën në njërin skaj është qëndrimi i Kosovës dhe në skajin tjetër është qëndrimi ose kërkesa e Serbisë. Negociatat në patko, idealisht, ose në formën e patkoit idealisht, do të nënkuptonin se dy shtete do të negocionin për dy tema të ndryshme; dhe Shteti A i thotë Shtetit B: 100% po ta pranoj kërkesën e djathtë nëse ju ma pranoni 100% kërkesën e majtë, sa për ta thjejshtuar kështu si shpjegim.

Dhe, tash, nga po e nxjerrë unë këtë? Nga deklarata e ambasadorit Derek Chollet-it i cili më duket në “Financial Times” ose në shkrimin e përbashkët që e kishte me ambasadorin Escobar ku e ka dhënë një fjali shumë interesante. Pra, zgjdhja në njëfarë mënyre sipas Shteteve të Bashkuara të Amerikës do të përqëndrohet në njërën anë të njohjes sa më të lartë të sovranitetit të Kosovës nga Serbia dhe në anën tjetër një njohje të një autonomie sa më të lartë nga Kosova për serbët e Kosovës. Tash, pse po e përmendi këtë; sepse po më duket që kështu tani do të dizajnohen procesi dialogues. Sa më shumë që kërkon auotonomi për Asociacionin për serbët e Kosovës, aq më shumë duhet të jesh i gatshëm të japësh në raport me njohjen e Republikës së Kosovës; jo vetëm “de fakto” por edhe “de jure”.

Dhe, në anën tjetër, të Kosovës, sa më shumë njohje që kërkon, aq më shumë autonomi do të japësh. Pra, nuk është kaq e thjeshtë, natyrisht se ka kompleksitete në pika të ndryshme, mirëpo më shunë më duket që kështu do të jenë diskutimet tash e tutje, për këto dy çështje të cilat e kanë fituar një lloj ndërlidhje nëse s’e kanë pasur më herët; një lloj ndërlidhje të raportit të drejtë mes tyre. Sa më lartë njohja, aq më lartë autonomia dhe anasjelltas. Dhe kështu të dyja palët pastaj në njëfarë mënyre obligohen që ose të jenë më dorëshlirë në kompromiset e tyre ose të jenë më të moderuar në kërkesat e tyre.

Insajderi: E kemi dëgjuar një deklaratë të Përfaqësuesit Special, Miroslav Lajçak, i cili thotë se deri në mars nëse nuk ka përparim, atëherë do të identifikohet edhe “fajtori”. Cili do të jetë fati i këtij plani dhe a mund të kulmojë ajo në një marrëveshje së shpejti?

Visar Ymeri: Procesi i dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë përherë ka qenë i dizajnuar në atë mënyrë që palët përmes një forme racionale të mirëkuptimit të nevojës për kompromis do të gjenin një gjuhë të përbashkët, një zgjidhje të përbashkët. Kështu ka qenë menduar çdo herë që është përmendur Bashkimi Ev ropian në këtë mes, që të tregojnë se ata këtu janë në rolin e ndërmjetësuesit dhe lehtësuesit, por që nuk janë palë. Dmth, nuk janë palë që propozojnë, ato krijojnë mundësi që këto dy palë, Republika e Kosovës dhe Republika e Serbisë, përmes diskutimit t’i gjejnë pikat e përbashkëta të ecjes para. Tash ne kemi ardhur në një situatë ku kjo ka qenë e pamundur.

Nuk është se ka pasur një dinamik ose një kuptim të dialogut, i cili do të na shërbejë për një të ardhme më të mirë, ku vazhdimisht dialogu është parë nga të dyja palët si njëfarë rreziku i madh për sovranitetin dhe integritetin territorial të Republikës, dhe ashtu si i padëshiruar. Në këtë drejtim mendoj se tani kemi ardhur në një situatë ku ndërmjetësit nuk janë më vetëm ndërmjetës, por po shndërrohen në një lloj pale. Për shembull, në planin franko-gjerman njëra prej pikave i dedikohet Bashkimit Evropian.

Pra, BE’ja jep zotime të drejtpërdrejta për të organizuar një konferencë donatorësh përmes të cilës do të krijoheshin fonde për investime, zhvillim ekonomik, sikur në Kosovë ashtu edhe në Serbi, por edhe në rajonin në përgjithësi. Në anën tjetër janë publikuar edhe disa dokumente, së fundi edhe në Albanian Post, i cili flet për një listë ndëshkimesh të cilat do t’i aplikohen secilës prej palëve të cilat shihen ose vlerësohen nga ndërmjetësuesi si pengues.

Edhe nga Kurti kur fliste në Kuvend, por edhe janë përmendur nga Vuçiqi kur fliste në Parlament, që tregon se këto janë reale. Tash serioziteti i këtyre ndëshkimeve, ose potencialisht ndëshkimeve i bën palët që të mendojnë dy herë para se ta pengojnë procesin ose para se të thonë ‘Jo’. Pyetja kryesore këtu është nëse bashkësia ndërkombëtare, Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës në këtë rast janë plotësisht serioze kur flasin për potencialisht ndëshkime të tilla për palët që e pengojnë procesin.

Dhe deklarata e fundit e Miroslav Lajçak që përmendët edhe ju, në fakt flet për një seriozitet, që deri në mars do të bëhet njëfarë vlerësimi; dhe sipas vlerësimit për konstruktivitetin e palëve në dialog atëherë do të aplikohen edhe masat e caktuara. Pra, jemi në një situatë ku nëse themi ‘Po’ ka ndëshkime dhe nëse themi ‘Jo’ ka ndëshkime./Insajderi/