Autor: Zyhdi Hajzeri – Jurist

Çështja e mbrojtjes së grave në kohën e tanishme, qoftë brenda fushës së ligjeve të brendshme (shtetërore ) apo ndërkombëtare, zë një vend të gjerë dhe të spikatur, këtë e dëshmon fakti se në Konventat e Gjenevës të vitit 1949 ka rreth (40) nene dhe dy Protokolle Shtesë, nga gjithsej (560) nene që kanë të bëjnë me gratë.

Por a janë tekstet e thjeshta ligjore dhe pretendimet për të drejtat dhe mbrojtjen e grave të mjaftueshme pa kërkuar zbatimin e këtyre teksteve? Nëse dikush thotë se ka organizata ndërkombëtare si Unioni Ndërkombëtar i Gruas dhe Kombet e Bashkuara që mbrojnë të drejtat e tyre, atëherë ne pyesim se çfarë bënë ato organizata gjatë luftërave çeçene, boshnjake dhe kosovare për të mirën e këtij grupi të dobët?

Dhe çfarë u dhanë atyre grave që u përdhunuan nga ushtarët rusë dhe serbë? Kjo nuk është pyetja ime, por pyetja e çdo individi që e do njerëzimin larg fanatizmit fetar, politik e të tjera.

Mëshira dhe dhembshuria për këtë kategori nuk janë produkt i kohëve moderne dhe dy koncepte të reja në historinë njerëzore, por ka rregulla dhe koncepte të vjetra me përmasa njerëzore që kanë ekzistuar edhe në kohët e lashta, por në kohën e sotme ato rregulla kanë dalë jashtë shtrirjes se brendshme ose rajonale në një shtrirje globale.

Al-Wakawiya, i cili u shkrua rreth vitit 1280, është një kodifikim i vërtetë i ligjeve të luftës të zhvilluara në kulmin e sundimit islam në Spanjë: kjo ndalonte vrasjen e grave, fëmijëve, të moshuarve, të çmendurve dhe të pafuqishmëve, si dhe gjymtimi i të shtypurve dhe helmimi i shigjetave dhe burimeve te ujit. (Pictet, 1984)

Konstatojmë gjithashtu se marrëveshja e epokës së Simbach, e lidhur në vitin 1393 të erës sonë midis provincave zvicerane, përfshin kushte që kërkojnë respekt për të plagosurit dhe gratë. Nga ky këndvështrim, nganjëherë quhej “Instrumenti i grave” sepse përcakton se gratë duhet të mbahen jashtë luftës. (Po aty)

Po kështu, duke u kthyer 1400 vjet më parë, zbulojmë se Profeti Muhamed dhe kalifët i këshillonin ushtrinë  që të mos vrisnin gra, fëmijë dhe pleq, madje i urdhëronin të mos vrisnin dhe as ti prinin pemët.

Kjo është arsyeja pse mund të themi se shkeljet në lidhje me mbrojtjen e gruas janë shumëfishuar me mijëra herë ne krahasim me shkeljet e kryera ndaj tyre në të kaluarën, pavarësisht nga prania e teksteve ligjore ndërkombëtare që i mbrojnë ato dhe organizatave që pretendojnë se kërkojnë t’i mbrojnë ato.

Qëllimi i këtij hulumtimi është të qartësojë rregullat që përmban e drejta ndërkombëtare humanitare në mbrojtjen e grave gjatë luftërave në mënyrë që gratë dhe të tjerët, veçanërisht ushtarët, të jenë të vetëdijshëm për këto rregulla në mënyrë që të mos i shkelin ato.

Në fund theksojmë se ky hulumtim përbëhet nga dy seksione, i pari ka të bëjë me mbrojtjen e grave si pjesëtare të popullatës civile ne konflikte te armatosura ndërkombëtare, i dyti ka të bëjë me mbrojtjen e grave nga efektet e armiqësive ne konfliktet e armatosura të brendshme.

Në këtë rast, duhet ti dallojmë dy pika

a) Nëse konflikti i armatosur është konflikt ndërkombëtar.

b) Nëse konflikti i armatosur është konflikt i brendshëm.

Para se të prekim temën, theksojmë se fillimisht duhet të njihet konflikti, e më pas çfarë nënkuptohet me konfliktin e armatosur ndërkombëtar dhe të brendshëm, në mënyrë që lexuesi të jetë i vetëdijshëm për këtë temë.

(Konflikti: është një situatë shumë e tensionuar mosmarrëveshjeje dhe konflikti social, që arrin një gjendje ekstreme e cila pastaj plotësohet nga një qasje ushtarake (përplasje e armatosur, grusht shteti revolucionar, luftë civile…) (Hammad, 1997)

(Konflikti i armatosur ndërkombëtar: Është një luftë që shpërthen midis forcave të armatosura të të paktën dy vendeve, këtu vlen të theksohet se luftërat nacionalçlirimtare konsiderohen si konflikte të armatosura ndërkombëtare).

Konflikti i armatosur i brendshëm (jo ndërkombëtar): është lufta që zhvillohet brenda territorit të një shteti midis forcave të armatosura të rregullta dhe grupeve të armatosura të identifikueshme ose midis grupeve të armatosura që luftojnë ndërmjet tyre.

Trazirat e brendshme: janë ndërprerje serioze në sistemin e brendshëm si rezultat i akteve të dhunës që nuk ngrihen në nivelin e konfliktit të armatosur (D.N. Humanitare, f.4).

Duhet theksuar se Konventat e Gjenevës dhe Protokolli i Par  zbatohen në rastin e konfliktit të armatosur ndërkombëtar, por në rastin e konflikteve të armatosura jo ndërkombëtare, pra të brendshme, zbatohet Protokolli i Dytë, por në rastin e trazirave të brendshme, zbatohen parimet ose rregullat e të drejtave të njeriut dhe të së drejtës së brendshme, dhe vihet re se neni (3) i përbashkët për Konventat e Gjenevës 1949 zbatohet edhe në rastin e konflikteve të armatosura të brendshme (Al-Zamali, 1993).

a) Nëse konflikti i armatosur është konflikt ndërkombëtar:

Në këtë rast, gratë marrin mbrojtje nga Konventa e Katërt e Konventave të Gjenevës të vitit 1949 dhe Protokolli i Parë. Sipas dispozitave të kësaj Konvente dhe të këtij Protokolli, nuk lejohet sulmi ndaj jetës dhe integritetit të tyre fizik, si vrasjet e të gjitha llojeve, dhe formave, trajtim mizor dhe torturë. Gjithashtu, ato nuk mund të merren peng dhe ndalohet gjykimi dhe dënimi për to pa një gjykate të drejtë paraprakisht të formuar në përputhje me ligjin, që do të thotë se nëse një grua kryen shkelje që lidhen me konfliktin, ajo duhet të gjykohet para një gjykate legjitime dhe të dënohet sipas ligjit. (Konventa 4, 1949)

Vihet re se gratë duhet të mbrohen veçanërisht nga sulmet ndaj nderit të tyre, veçanërisht (përdhunimi, prostitucioni i detyruar dhe çdo sulm i pahijshëm), duhet theksuar se ky tekst i fundit u prezantua për të dënuar disa nga aktet që ndodhën gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur gratë iu nënshtruan në një numër të madh nga të gjitha moshat, pra edhe në fëmijëri, ndaj llojeve më të tmerrshme të abuzimeve, duke përfshirë përdhunime në territoret e pushtuara dhe akte të tjera brutale,  theksohet se të gjitha këto akte janë të ndaluara sipas nenit (27), paragrafi (2) nga Konventa e Katërt (Creel, 1995).

Këtu duhet theksuar se nëse shteti përfshihet në një konflikt të armatosur ndërkombëtar me një shtet tjetër dhe në territorin e tij ka shtetas të shtetit armik, atëherë në këtë rast ka qenë normë që nga Lufta e Parë Botërore që këta persona të qëndrojnë aty derisa të vihen nën vëzhgim dhe t’u përcaktohen vendbanime të veçanta ose të arrestohen në vende të veçanta nëse e kërkon interesi i shtetit.

Kjo ka të bëjë me meshkujt që janë të aftë për shërbimin ushtarak dhe për gratë, fëmijët dhe të moshuarit, është zakon që të shkëmbehen midis vendeve ndërluftuese si mëshirë për ta (Ebu Heif, pa vit botimi).

b) Nëse konflikti i armatosur është konflikt i brendshëm:

Nëse konflikti i armatosur është i brendshëm, atëherë gratë marrin mbrojtje nga neni (4) i Protokollit të Dytë, i cili zbatohet për konfliktet e armatosura jo ndërkombëtare, duhet theksuar se ky nen është një nen i zhvilluar dhe plotësues i nenit të tretë të përbashkët në katër konventat, ku konstatojmë se në këtë nen  parashikon mbrojtje të posaçme për gratë, siç parashikohet se (shkelja e dinjitetit personal, veçanërisht trajtimi poshtërues dhe nënçmues, përdhunimi, prostitucioni i detyruar dhe çdo gjë që cenon nderin) është një nga veprat e ndaluara tani dhe në të ardhmen dhe në të gjitha kohët dhe vendet.

Gratë e paraburgosura

E drejta ndërkombëtare lejon çdo palë në një konflikt të armatosur ndërkombëtar të urdhërojë arrestimin e personave që banojnë nën autoritetin e saj nëse konstaton se siguria e shtetit e kërkon këtë. (Protokolli 4 i Gjenevës, neni 42)

Nëse njëra nga palët në konflikt konstaton se disa nga personat e mbrojtur i përkasin organizatave, qëllimi i të cilave është të krijojnë trazira, ose se kërcënojnë sigurinë me mjete të tjera si spiunazh apo sabotim, dhe kanë arsye serioze dhe logjike, ata mund t’i arrestojnë, gjithashtu nëse ata kryejnë veprime që janë në kundërshtim me ligjet penale që janë nxjerrë për të garantuar mbrojtjen e vetvetes (Zakreel ).

Prandaj, nëse femrat janë në mesin e personave të mbrojtur, ato mund të arrestohen nëse akuzohen për vepra që kërcënojnë sigurinë e shtetit ose shkelin kodin penal.

Duke iu referuar dispozitave të Protokollit I, ne konstatojmë se ai udhëzon palët në konflikt, në rast të arrestimit të grave, t’i vendosin ato në vende të veçanta nga vendet e burrave dhe se mbikëqyrësit e tyre të drejtpërdrejtë duhet të jenë gjithashtu gra, dhe se nëse një familje arrestohet, ajo duhet, për aq sa është e mundur, t’i sigurojë atyre si njësi familjare një strehë të vetme. (Hamad).

Por nëse gratë nuk janë pjesëtare të një njësie familjare dhe është e nevojshme që ato të akomodohen në vendet e paraburgimit të burrave, atëherë zgjidhja është marrëveshja, e cila thotë se është e nevojshme të ndahen dhoma të veçanta për fjetje dhe të veçanta objektet sanitare për përdorim nga këto gra të paraburgosura (Protokolli 4, neni 82).

Sa i përket dënimeve disiplinore, të cilave i referohet Konventa e Katërt, ajo është në terma të përgjithshëm dhe nënkupton trajtim preferencial për gratë (dënimet disiplinore nuk janë në asnjë mënyrë çnjerëzore, brutale ose të rrezikshme për shëndetin e të paraburgosurve dhe duhet të marrin parasysh moshën, gjininë e tyre dhe gjendjen shëndetësore).

(Gratë e internuara që vuajnë dënimin disiplinor do të mbahen në vende të ndara nga ato të burrave dhe mbikëqyrja e drejtpërdrejtë e tyre u besohet grave.)( Protokolli 4, neni 119)

Vihet re se nuk ka asgjë që e pengon shtetin të krijojë një sistem të posaçëm për ndalimin e grave që është më pak i ashpër se sistemi i aplikuar për burrat, pasi kjo nuk bie ndesh me parimin e mos diskriminimit të mbrojtur nga e drejta ndërkombëtare humanitare, por përkundrazi që arrin më shumë drejtësi.

Për sa i përket konflikteve të armatosura jo ndërkombëtare, është Protokolli i Dytë që e zgjidh këtë problem dhe duke iu referuar atij, konstatojmë se tekstet e tij janë të ngjashme me ato që zbatohen për konfliktet ndërkombëtare, gjithashtu thotë se gratë e arrestuara ose të ndaluara vendosen në vende të ndryshme nga ato të burrave, dhe mbikëqyrësit e tyre të menjëhershëm janë gra, por burrat dhe gratë e së njëjtës familje janë të përjashtuar nga kjo, pasi ata jetojnë së bashku. (Protokolli 2 shtesa, neni 5 ).

Gratë shtatzëna dhe lindja

Krahas asaj që kemi përmendur tashmë, gratë e kësaj kategorie kanë përfitimin e një mbrojtjeje tjetër, ajo (përparësia më e lartë u jepet rasteve të grave shtatzëna dhe nënave të fëmijëve të vegjël nga të cilat varen fëmijët e tyre. Të arrestuara, të ndaluara ose të internuara, për arsye që lidhen me konfliktin e armatosur). (Hamad)

Qëllimi është që gratë shtatzëna të lirohen sa më shpejt të jetë e mundur, dhe duhet theksuar se ekziston një tekst i ngjashëm me këtë tekst në Konventën e Katërt, i cili thotë (Palët në konflikt, gjatë zhvillimit të armiqësive, do të lidhin marrëveshje për lirimin ose riatdhesimin e disa kategorive të të paraburgosurve, ose kthimi i tyre në shtëpitë ose strehimoret e tyre në një vend neutral, veçanërisht fëmijët, gratë shtatzëna, nënat e foshnjave dhe fëmijët e vegjël…). (Protokolli 4, neni 132)

Ky tekst nuk i detyron palët në konflikt të arrijnë një marrëveshje mes tyre, por një rekomandim urgjent, dhe për këtë arsye ato mund të arrijnë një marrëveshje fillimisht, dhe duhet theksuar se fuqia mbrojtëse dhe Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq luajnë një rol te madh në arritjen e një marrëveshjeje ndërmjet palëve në konflikt në një rast të tillë. Në këtë rast, marrëveshja zakonisht bazohet në parimin e reciprocitetit ose presionit ndonjëherë. ( Zakreel)

Për sa i përket trajtimit të privilegjuar apo mbrojtjes tjetër që përfitojnë këto gra, ka të bëjë me ushqimin, ku nënave shtatzëna dhe gji dhënëse të ndaluara u sigurohet ushqim shtesë në përpjesëtim me nevojat e trupit të tyre, për fetusin dhe foshnjën e pafajshme.

Meqenëse ndalimi nuk është një dënim, por më tepër një masë parandaluese si një masë parandaluese e marrë në favor të shtetit arrestues, ai duhet t’i transferojë për lindjet në mjediset ku ofrohet trajtimi i duhur mjekësor dhe t’u ofrojë atyre kujdes jo më pak se kujdesi i dhënë ndaj te gjithëve. (Protokolli 4 Gjenevë, neni 91).

Vihet re se qëllimi i referimit apo transferimit të rastit të lindjes në këto ambiente duhet të jetë siguria e të paraburgosurit, por nëse siguria e saj është në rrezik gjatë udhëtimit për shkak të distancës apo vështirësisë së rrugës dhe vështirësive të tjera, atëherë ato nuk duhet të transferohet pavarësisht nga pozicioni ushtarak i vendit të ndalimit.  (Protokolli Gj. 4, neni 27)

Nënat me fëmijë të vegjël

Neni 76 F2 i Protokollit I, si dhe neni 132 i Konventës së Katërt, të cilit i jemi referuar tashmë në çështjen e grave shtatzëna dhe rasteve të lindjes, zbatohen të dyja edhe për këtë rast, prandaj nuk ka nevojë të përmendet përsëri.

Por problemi këtu është se autorët e dy protokolleve nuk kanë mundur t’i japin një kuptim specifik shprehjes (nëna nga të cilat varen fëmijët e tyre) ose (nëna të fëmijëve të vegjël) dhe (nëna gji dhënëse).

Arsyeja për këtë është se ata nuk ranë dakord për moshën në të cilën fëmija varet nga nëna e tij, por ne konstatojmë në Konventën e Katërt se në lidhje me trajtimin e ndryshëm të grave në nenet (50, 14) kërkohet që nënat të jenë nënat e fëmijëve nën moshën shtatë vjeç për të përfituar nga ky trajtim preferencial dhe në vend të kësaj, mund të themi se nënat e fëmijëve të vegjël janë nëna të fëmijëve nën moshën shtatë vjeç dhe nuk ka dyshim se (shprehja e nënave nga të cilat varen fëmijët e tyre) ka një kuptim më të gjerë se sa (nënat me gji). (Zakreel)

Përfundim

Pas këtij prezantimi për temën e mbrojtjes së grave në konfliktet e armatosura, mendoj se ne i kemi vënë pikat në letër, domethënë kemi sqaruar rregullat juridike ndërkombëtare që mbrojnë gratë dhe kemi sqaruar përmbajtjen e atyre, rregullat dhe mbrojtja që rrjedhin prej tyre deri diku, kështu që lexuesit iu bë me e lehtë të din se cilat janë rregullat, kuadri ligjor ndërkombëtar që mbron gratë gjatë konfliktit të armatosur dhe mbrojtja që rrjedh nga secila prej këtyre rregullave.

Po ashtu kemi cekur shkurtimisht edhe nga aspekti fetar islam se si janë trajtuar, si është vepruar me këto kategori kur kishte konflikt, madje kemi cekur edhe porosit profetike qe ne momentin kur parashihej te kishte ndonjë konflikt apo lufte, ne porosi kishte urdhra te prera si te veprohet me këto kategori para dhe gjate konfliktit dhe pas konfliktit, madje edhe përtej kësaj ku urdhëroheshin edhe për kujdes ndaj botes bimore dhe shtazore.

Konkluzione

– Meqenëse rregullat e Konventave të Gjenevës dhe të dy protokolleve konsiderohen si rregulla juridike ndërkombëtare, kjo do të thotë se këto rregulla janë larguar nga sfera e brendshme e shteteve si dhe nga sfera rajonale drejt një sfere ndërkombëtare globale, prandaj të gjitha forcat e armatosura duhet të respektojnë këto rregulla gjatë konflikteve të armatosura.

– Çështja e mbrojtjes së gruas në të drejtën ndërkombëtare humanitare zë një vend te spikatur dhe te gjerë, për shkak të rregullave të shumta që përmbajnë këto ligje që mbrojnë këtë grup njerëzish dhe në të gjitha kohërat e luftës, dhe kjo vetëm tregon se interesi i komunitetit ndërkombëtar për këto çështje është bërë më i madh se ne epokat e mëparshme.

– Edhe pse këto rregulla janë bërë ndërkombëtare dhe interesimi i komunitetit ndërkombëtar për këtë çështje është bërë më i madh, shkeljet janë shtuar dhe zmadhuar në mënyrë dramatike dhe ajo që e mbështet këtë është se Asambleja e Përgjithshme nxori në vitin 1974, deklarata për mbrojtjen e grave dhe fëmijëve gjatë emergjencave dhe konflikteve te armatosura.

– Miratimi nga Nën komiteti i Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq që nga viti 1991, rezolutën 1989/24 për të drejtat e njeriut në kohë konflikti të armatosur, në të cilën shprehte pakënaqësinë e saj për mungesën e përsëritur të respektimit të dispozitave përkatëse të së drejtës ndërkombëtare humanitare dhe ligjit të të drejtave të njeriut gjatë atyre konflikteve.

– Po kështu, Gjykata Ndërkombëtare për Krimet e Luftës në Jugosllavi lëshoi ​​akuza kundër (Radovan Karaxhiç) dhe gjeneralit (Ratko Mlladiç) në lidhje me përgjegjësinë e tyre për krime masive dhe akte torture.

– Këto vendime, pohime dhe akuza nuk u dhanë vetëm pas rritjes së shkeljeve dhe se komuniteti ndërkombëtar nuk do të ketë sukses ta trajtojë këtë situatë thjesht duke miratuar rregulla të reja, por do të trajtohet duke hetuar përputhshmërinë e rregullave në fuqi aktualisht, veçanërisht nga palët në ato konventa ndërkombëtare. Gjithashtu, ligji aktual mund të forcohet duke përgjithësuar njohuritë e këtyre dispozitave përmes Shoqatave Kombëtare të Kryqit të Kuq dhe Gjysmëhënës së Kuqe dhe organizatave të tjera.