NATO ka publikuar të martën (9 korrik 2024) vlerësimin vjetor të Sekretarit të Përgjithshëm, Jens Stoltenberg, për Ndryshimet Klimatike dhe Ndikimin në Siguri. Raporti vëren se përshpejtimi i ndryshimit të klimës ka “një ndikim të thellë në sigurinë e Aleatëve” dhe thekson nevojën që NATO të mbetet e adaptueshme në një mjedis që ndryshon me shpejtësi.

Pjesë e raportit është edhe Kosova, për faktin se në vend qëndron një mision me rreth 4,500 trupa aleate dhe partnere operojnë në të gjithë vendin si pjesë e Forcës së Kosovës të NATO-s (KFOR).

Sekretari i NATO’s në raport tha se Evropa Juglindore, përfshirë Kosovën, është identifikuar si një nga “pikat e nxehta të ngrohjes” të planetit.

“Ngrohja e përshpejtuar e atmosferës në rajon po çon në ngjarje ekstreme të motit, si zjarret e vitit 2017 dhe 2022, dhe përmbytje të rënda që Kosova përjetoi në vitin 2023. Ngjarjet e tilla pritet të rriten në frekuencë dhe intensitet. Së bashku me cenueshmërinë socio-ekonomike të Kosovës dhe mjedisin sfidues të sigurisë, ndryshimet klimatike mund të kenë pasoja të dëmshme si për Kosovën ashtu edhe për praninë e NATO-s në terren”, thuhet në raport.

Duke rikujtuar se KFOR-i është reaguesi i tretë i sigurisë, pas Policisë së Kosovës dhe EULEX-it, me të cilin punon në koordinim të ngushtë. Përveç kësaj, raporti thotë se Ekipi Këshillues dhe Ndërlidhës i NATO-s (NALT) më tej mbështet organizatat e sigurisë në Kosovë që ushtrojnë kontroll civil dhe mbikëqyrje demokratike.

“Mbështetja e NALT-it për ngritjen e kapaciteteve për Forcat e Sigurisë së Kosovës (FSK) mbulon reagimin ndaj krizave, menaxhimin e fatkeqësive dhe mbrojtjen civile”, thotë raporti.

Ndër të tjera, thuhet se Kosova përballet me një sërë sfidash në lidhje me mjedisin.

“Krimi mjedisor, si prerja e paligjshme e drurit dhe hedhja e mbeturinave, paraqet sfida të rëndësishme për ekosistemin dhe mjedisin. Këto aktivitete jo vetëm që degradojnë burimet natyrore dhe ekosistemet, por gjithashtu përkeqësojnë ndikimet e ndryshimeve klimatike duke rritur nivelet e ndotjes dhe duke zvogëluar aftësinë e pyjeve për të vepruar si lavamanë karboni”.

Në raport thuhet se KFOR-i ka qenë i përfshirë në monitorimin e krimeve mjedisore dhe vlerësimin e sigurisë së përafërsisht 12 vendeve ku ruhen materiale toksike dhe radioaktive – shumë prej të cilave janë të pamjaftueshme për ruajtje të sigurt.

Ndërkaq, theksohet se KFOR-i dhe FSK-ja kryejnë vlerësime mujore të këtyre objekteve për të siguruar që ato të mos paraqesin rreziqe shtesë mjedisore. Përveç kësaj, raporti thotë se KFOR-i ka qenë i rëndësishëm në ofrimin e ndihmës pas ngjarjeve ekstreme të motit.

Në vitin 2022, raporti thotë se KFOR-i ka ofruar mbështetje në parandalimin e përhapjes së zjarreve në pyje.

Më tej, theksohet se për shkak të dimrave të butë të regjistruar në janar 2021, dhjetor 2022 dhe janar 2023, Kosova përjetoi dy ngjarje të rënda të përmbytjeve që shkatërruan disa qytete dhe fshatra, dhe rezultuan në ndërprerje të ujit të pijshëm, ndërprerje të energjisë elektrike dhe evakuime.

Në rastet e mësipërme, raporti thotë se ekipi i kërkim-shpëtimit i FSK-së ka ofruar mbështetje gjatë vërshimeve, me KFOR-in në gatishmëri për të ndërhyrë brenda mjeteve dhe kapaciteteve.

KFOR-i thotë se nuk është vetëm në gjendje të ofrojë ndihmë të menjëhershme për fatkeqësitë, por edhe mbështetje inxhinierike dhe ndërtimore: inxhinierët e KFOR-it shpesh thirren për të vlerësuar urat, rrugët dhe ndërtesat pas përmbytjeve.

Përveç përmbytjeve, raporti thotë se nxehtësia ekstreme dhe grimcat në atmosferë kanë paraqitur sfida për misionet dhe asetet, duke përfshirë automjetet.

Për të kuptuar më mirë ndikimin e nxehtësisë ekstreme në rajon, shefi i NATO-s në këtë raport thotë se u analizuan ndryshimet e parashikuara të temperaturës me kalimin e kohës.

Ky raport thotë se brenda këtij shekulli, Kosova rrezikon të mbërrijë nga 4,4 ditë me temperatura mbi 35°C, në 39.2 ditë në vit me këto temperatura.

“Duke parë ditët në vit ku temperaturat rriten mbi 35°C, numri rritet në mënyrë dramatike me kalimin e kohës. Në periudhën afatshkurtër (2020-2039), në muajt e verës janë parashikuar vetëm 4,4 ditë me temperatura mbi 35°C. Në terma afatgjatë (2060-2079), ky numër rritet në 21.2 ditë në vit. Në fund të shekullit (2080-2099), sipas skenarit më të keq SSP5-8.5, Kosova parashikohet të përjetojë 39.2 ditë në vit me temperatura që tejkalojnë 35°C” , raporton Klankosova.tv.

Sipas skenarit më të keq SSP5-8.5, do të ketë një rritje të temperaturës prej 4°C ndërmjet periudhave afatshkurtra dhe fundshekullore, e cila mund të ketë pasoja dramatike në rajon dhe të rrisë numrin e “ditëve të motit me flamur të zi”.

Megjithëse, raporti i NATO-s thotë se rritja e parashikuar e temperaturës nuk është aq ekstreme sa në disa zona të tjera gjeografike ku operon NATO, ajo është ende mjaft e rëndësishme për të përforcuar kërcënimet ekzistuese në një mjedis tashmë të nxehtë dhe për të zvogëluar ditët operacionale.

Po ashtu, thuhet se edhe në një afat të afërt, kjo trajektore pritet të ndikojë negativisht në produktivitetin, duke ndërprerë potencialisht operacionet dhe duke rritur vdekshmërinë nga nxehtësia dhe ndotja e ajrit.

Për më tepër, parashikimet e temperaturave më të larta dhe rreziqeve të shtuara nga zjarri, reduktimi i reshjeve dhe rritja e popullsisë, sipas raportit, sugjerojnë se deri në vitin 2050, katër nga pesë basenet ujore të Kosovës mund të përballen me stres* ose mungesë uji, gjë që mund të ndikojë në furnizimin me ujë si për popullatën lokale, ashtu edhe për personelin e KFOR-it dhe të NALT-it.

“Si përfundim, streset e lidhura me klimën mund të ndikojnë në punën e aktorëve të sigurisë në Kosovë në disa mënyra. Së pari, rritja e ngjarjeve të lidhura me klimën mund të shtojë kërkesën për FSK-në për të ofruar mbështetje për autoritetet civile. Mbështetja e zhvillimit të planifikimit të emergjencave civile dhe aftësive të menaxhimit të krizave, si dhe kapaciteti për t’iu përgjigjur ngjarjeve klimatike do të duhet të mbetet një element thelbësor i Termave të Referencës së NALT. Përveç kësaj, kjo gjithashtu mund të rrisë kërkesën për burime të KFOR-it për të ndihmuar drejtpërdrejt institucionet në Kosovë”, u tha në raportin e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg.

*Stresi ujor ndodh kur kërkesa për ujë tejkalon sasinë e disponueshme gjatë një periudhe të caktuar ose kur cilësia e dobët kufizon përdorimin e tij. Stresi ujor shkakton përkeqësim të sasisë së burimeve ujore të freskëta (mbi-shfrytëzimi i akuiferit, lumenjtë e thatë, etj.)