Kryeministri shqiptar Edi Rama, me deklaratat e tij të fundit, sipas të cilave ka vendosur si synim të karrierës së tij politike bashkimin e Shqipërisë me Kosovën (Shqipëria e Madhe), ngriti kapakun me fanatizmin e rrezikshëm ballkanik. Kishte një reagim të menjëhershëm nga “njeriu i madh” i Ballkanit, Beogradi, i cili, përmes Ministrit të Brendshëm, Aleksandër Vulin, këmbënguli se Unioni serb “është pengesa e vetme për një Shqipëri të Madhe”. Dhe nga prapa Kremlinit, i cili “tregon dhëmbët ndaj Ramës dhe Perëndimit”, duke lavdëruar “nismat humanitare të Beogradit për botën serbe”, domethënë Serbinë e Madhe.

Siç tha pala serbe – jo padrejtësisht në një kuptim – “ajo që u lejohet shqiptarëve nuk mund t’u ndalohet serbëve dhe ata që heshtin në deklaratat e Ramës për krijimin e Shqipërisë së Madhe duhet të heshtin kur ne serbët flasim për të, “Bota Serbe”.

Shqiptarët dhe serbët po lëshojnë gjithnjë e më shumë goditje orbitale kohëve të fundit në çdo moment kur iu jepet mundësia, në pritje për rikonfigurimit të ardhshëm të hartës aktuale kufitare të Ballkanit, përmes së cilës ata do të arrijnë integrimin e tyre të dëshiruar kombëtar, i cili kalon përmes bashkimit në një formë të unitetit kombëtar të tyre, të bashkatdhetarëve që mbeten “të bllokuar” në shtetet fqinje, pasi dolën nga lufta e përgjakshme civile jugosllave dhe rënia e bllokut lindor.

Aty pranë gjendet nacionalizmi bullgar, i cili po ringjall aspiratat historike drejt Maqedonisë Veriore fqinje dhe Kroacisë, e cila është në pritje të rritjes së tyre në rast të ndryshimit të kufirit, nëse futen në lojë copa e “mishit” të Bosnjës.

Kjo nuk është hera e parë që Rama, ashtu si paraardhësit e tij në Tiranë dhe Prishtinë, kanë folur për një bashkim të shqiptarëve kudo, as fanatizmi serb nuk ka hequr dorë nga ëndrrat e tij për të dominuar elementin sllav në Ballkan, dhe nacionalizmi i thellë bullgar ëndërron një traktat të ri të Shën Stefanit.

Shpengim ka mbizotëruar gjithmonë në Ballkan dhe është shfaqur sipas rrethanave historike dhe gjeopolitike. Supozohet se me luftën e përgjakshme civile jugosllave dhe ndërhyrjet e jashtme, popujt e rajonit fituan shtetet e tyre kombëtare për të cilat ata therën njëri-tjetrin dhe nacionalizmat u shpërndanë. Strategjia e heqjes graduale të kufijve përmes pranimit të shteteve të reja në Bashkimin Evropian ka qenë pjesë e planit të Perëndimit për të konsoliduar paqen dhe stabilitetin në rajon, por gjithashtu për të krijuar një sferë të sigurt ndikimi në korridorin tokësor nga Adriatiku në detin e Zi.

Lojtarët “dashakeqës”

Nën prushin ballkanik të nacionalizmit, megjithatë, vatrat ende po digjen dhe herë pas here ushqehen nga të fuqishmit – “dashakeqës”, siç i përshkroi Presidenti i Maqedonisë së Veriut Stevo Pentarovski në intervistën e tij me “K”, në varësi të lojtarëve gjeopolitikë, në varësi të e tyre. Predikuesit e mikro-megalizimit ballkanik nga trazirat e afërta dhe nxitojnë të fiksojnë një axhendë?

Ka shumë që po shohin rreziqet e destabilizimit të arkitekturës së pasluftës në rajon, me vuajtje të vazhdueshme. Ish -ambasadori amerikan në Beograd, William Montgomery (i cili drejtoi fushatën e rrëzimit të Millosheviçit) kohët e fundit shprehu frikën (në televizionin kroat) se konfliktet e reja mund të shpërthenin në Ballkan, pasi ai tha se asnjë nga problemet nuk ishte zgjidhur. Ndërsa paralajmëroi se “rajoni nuk është më në qendër të politikës amerikane”.

Kjo e fundit, po sheh mundësinë e tërheqjes graduale e interesit amerikan nga Ballkani në emër të përparësive të tjera gjeopolitike (Paqësori, Kina, Azia Lindore në përgjithësi), është kjo që po i tremb më shumë.

Amerikanët imponuan hartën ballkanike të pasluftës dhe mbeten garantues të marrëveshjeve mbi të cilat bazohet paqja dhe stabiliteti edhe sot e kësaj dite. Duam apo nuk duam, faktori amerikan ka përparësinë në zhvillimet në Ballkan dhe mungesa e tij do të krijojë një vakum të rrezikshëm të pushtetit që do të shpërthejnë dinamikat nacionaliste centrifugale dhe çlirimtare, të afta për ta shtyrë rajonin përsëri në aventura. Nëse dhe në çfarë mase amerikanët do të largohen nga rajoni, vetëm ata e dinë dhe me siguri do të varet nga planet e tyre të përgjithshme, por kjo frikë tashmë është prezente në Ballkan.

Bota e diplomacisë dhe politikës po përpiqet me ankth të imagjinojë ditën tjetër në Ballkan, pa dorën e fortë amerikane që mban timonin e paqes dhe stabilitetit dhe orientimit gjeopolitik.

Para disa vitesh përgjigja mund të ishte: amerikanët po largohen, gjermanët, francezët, evropianët e bashkuar (BE) po vijnë. Por jo tani. Shoqëritë në Ballkanin Perëndimor duket se kanë humbur besimin në Evropë.  BE e fortë, ata bëjnë lojën e tyre të veçantë të ndikimit, të udhëhequr nga interesat e tyre shtetërore dhe financiare. Ngurrimi i Brukselit për të vazhduar me procesin e pranimit të vendeve kandidate ka përhapur zhgënjim tek popujt, të cilët mendojnë se evropianët po tallen me ta.

Udhëheqësit pro-evropianë dhe njerëzit e zakonshëm duken të dorëzuar. Nga njëra anë, Macron po bllokon negociatat (Maqedonia e Veriut, Shqipëria) për të negociuar me Berlinin, nga ana tjetër, grekët dhe bullgarët po thonë “ndal” për mosmarrëveshjet historike, madje edhe kancelarja gjermane Angela Merkel, e cila aq shumë e reklamoi atë nga Ballkani Perëndimor, në Samitin e lamtumirës në Lubjanë u dha atyre një “thikë pas shpinës” duke bllokuar propozimin e presidencës sllovene për një horizont të përfundimit të negociatave të pranimit në vitin 2030. Bindja mbizotëruese në shoqëritë e Ballkanit është se “ne ata nuk na duan”.

Propozimi rus

“Shtetet e Bashkuara nuk janë më aq të pranishme në rajon, kanë përparësi të tjera globale dhe evropianët rrallë tregojnë një qëndrim të bashkuar për shumë gjëra”. Perspektiva evropiane po humbet tërheqjen e saj dhe gjithnjë e më shumë njerëz në rajon po fillojnë të kërkojnë “alternativa të tjera” ” paralajmëroi presidenti i Maqedonisë së Veriut, duke fotografuar propozimin e Rusisë për t’u bashkuar me Bashkimin Euroaziatik, të cilin Moska po e qarkullon dhe e mbron në Ballkan.

Në një atmosferë të tillë agonie për të ardhmen e Ballkanit pa amerikanët, teoritë dhe zërat qarkullojnë për zgjidhjen e çështjeve ekzistuese të pazgjidhura (Kosovë, Bosnje dhe Hercegovinë, etj.) Mbi bazën e një regjimi të ri kufitar, përmes të cilit ata do të zgjidhen (?!) Përfundimisht tri çështjet e nxehta historike të Ballkanit (serbe, shqiptare, maqedonase) po shfaqen me forcë. Aspak e panjohur dhe në një mënyrë klandestine, në pranverë u qarkullua në qarqet diplomatike dhe iu kalua mediave të Ballkanit Perëndimor “non paper” që i atribuohet Kryeministrit të Sllovenisë (ai vetë e mohoi) që mbajti presidencën e BE -së, dokument që shkaktoi një shqetësim mbi përmbajtjen e tij.

Ndër propozimet ishte “ndarja paqësore” e Bosnjës dhe Hercegovinës, me Serbinë dhe Kroacinë që merrnin territoret e saj me popullsi solide të bashkatdhetarëve të tyre, bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe autonominë e Kosovës veriore të pushtuar nga serbët.

“Ndryshimi i kufijve nënkupton hapjen e kutisë së Pandorës,” tha Valentin Insko, përfaqësuesi i Lartë i atëhershëm për Bosnjë dhe Hercegovinën. “Nëse dikush dëshiron të mendojë për ndryshimin e kufijve, le të vizitojmë së pari varrezat ushtarake nga Franca në Stalingrad”, paralajmëroi ai, ndërsa BBC komentoi se “ky (Non-Paper) duket më shumë si një listë dëshirash të nacionalistëve të viteve ’90 dhe të gjithë e dinë se si përfundoi kjo dekadë”.

Lojërat me fjalët dhe nacionalizmat me një “kostum” të ri

Dokumenti “Non-paper” nuk ishte sigurisht dokumenti i parë që nxiti diskutimet dhe skenarët “jo zyrtarisht” dhe shtojë oreksin për ndryshimin e kufijve ekzistues. “Dëshira” të tilla, në formën e propozimeve dhe skenarëve për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, qarkullojnë herë pas here, kryesisht nga figura politike dhe teoricienë të nacionalizmit në Tiranë por edhe në Beograd;

Kështu, shqiptarët zëvendësuan në retorikën e tyre “Shqipëria e Madhe” me “Shqipëria Natyrale” ose (në varësi të auditorit) “bashkimi kombëtar shqiptar”, i cili përfshin bashkatdhetarët e tyre në Kosovë, Maqedoninë Veriore, Serbinë jugore, Malin e Zi dhe më të përparuar në Epirin Grek (Çamërinë shënim i redaksisë).

Serbët, në vend të doktrinës së Millosheviçit, ofrojnë “të gjithë serbët në një Serbi”, për ta bërë më të lehtë gëlltitjen e “pilulës” së Serbisë së Madhe, promovojnë si qëllim të Beogradit një “Botë Serbe” të bashkuar, me aneksimin e serbëve nga Kroacia, Kosova, Mali i Zi.

Bullgarët nuk flasin hapur për “Bullgarinë e Madhe”, por ata e avncojnë më tej, të nixtur nga bërthama e fortë nacionaliste, duke bërë presion përmes agjendës dhe marrëdhënieve dypalëshe dhe BE, narrativën “një komb dy shtete”, me Maqedoninë e Veriut që konsiderohet për ta si delet e humbura të konflikteve të shekullit të 19 -të dhe copëzimin e Maqedonisë, të cilat, varësisht se si do të rrotullohet rrota e historisë, ata duan të kthehen në një “rreth të mbyllur” kombëtar. Kjo retorikë intensifikon shqetësimet për ringjalljen e nacionalizmave dhe fanatizmit dhe një çmenduri të re ballkanike.

Presidenti malazez Milo Gjukanoviç, duke iu referuar raporteve të fundit të Beogradit mbi “botën serbe”, kujtoi se në vitet 1990 nacionalizmi serb promovoi idenë e të gjithë serbëve në një shtet dhe sot paralajmëron se në vend të kësaj, ekziston slogani “Bota Serbe” që në fakt është i njëjti qëllim me një ligjërime të ndryshme.

Amerikanët dhe evropianët ndonjëherë kanë kritikuar ashpër Tiranën dhe Prishtinën për deklarata të zjarrta dhe deklarata të bashkimit të Shqipërisë dhe Kosovës, por udhëheqësit shqiptarë kanë thënë se nuk do të tërhiqen nga retorika e tyre. Departamenti i Shtetit, në fakt, në një memorandum për Ministrinë e Jashtme Shqiptare, shprehu shqetësimin për sjelljen e udhëheqjes shqiptare, duke vënë në dukje se ajo “jo vetëm që promovon një sjellje edhe më inflamatore dhe tërheq vëmendjen nga prioritetet e rajonit, por shton dhunën, minon paqe dhe stabilitet dhe ka një impakt në marrëdhëniet tona … “.

“… Mos na detyroni t’ju dënojmë publikisht,” përfundoi nota. Deklaratat e Ramës për konfederatën e Shqipërisë dhe Kosovës u dënuan nga eksperti për çështjet e Evropës Juglindore Florian Feyerabend nga fondacioni KAS. “Ëndrrat për një Shqipëri të Madhe, një Serbi të Madhe apo një Kroaci të Madhe nuk kanë vend në shekullin 21. Ne të gjithë e dimë se ku çoi fanatizmi i Jugosllavisë në vitet 1990. Ne vajtuam qindra mijëra viktima. Por kur këto plane të kthehen në deklarata, atëherë kjo na shqetëson. “Ndërtesa e përbashkët evropiane është e kundërta e një politike etno-populiste”.

Por deri ku mund të shkojë ky debat paranojak dhe kush, përveç amerikanëve, mund t’i jap fund atij? Për momentin, dhe ndërsa amerikanët janë prezent në rajon, asnjë nga ata që dëshirojnë kombin e madh nuk guxojnë të vënë në zbatojnë plane dhe procedura në terren, diplomatike ose, më keq, ushtarake.

Dekreti i Bidenit

Presidenti amerikan Joe Biden nxori një dekret më 9 qershor duke nënshkruar doktrinën e tij mbi Ballkanin, i cili përcakton, nën kërcënimin e sanksioneve për këdo që përpiqet t’i minojë ato, respektimin dhe zbatimin besnik të pesë shtyllave të paqes së pasluftës dhe stabilitetit, në Ballkani i pasluftës. Ishte një mesazh për të gjithë ata që ëndërrojnë të ndryshojnë korrelacionet, se SHBA nuk do ta lejojë atë.

Në atë kohë, megjithatë, “çështja” amerikane nuk kishte ndërmjetësuar shkëputjen nga Afganistani, as nuk ishte njoftuar një zhvendosje e politikës së jashtme në Azinë Juglindore dhe Paqësorin, duke sinjalizuar interesat gjeopolitike të situatës së re në Uashington. Me shumë mundësi, ne nuk do të shohim skena të tipit Kabul në të ardhmen e afërt me ushtarë amerikanë të grumbulluar në aeroporte për t’u kthyer në shtëpi.

Cilado qoftë situata në rajon, është e sigurt që Shtetet e Bashkuara nuk do të tërheqin praninë e saj ushtarake nga zona të tilla si Greqia (Aleksandropolis), Bullgaria dhe Rumania, të cilat konsiderohen të jenë të një rëndësie të madhe për lëvizjet e tyre në Bosfor, deti, në Ukrainë dhe Kaukaz. Mbetet për t’u parë se çfarë planifikojnë të bëjnë pak më tej, në Ballkanin Perëndimor. Ekuilibrat atje janë aq fluid dhe të ndjeshëm, ashtu edhe konflikti i ndikimit me Rusinë, saqë sensacioni më i thjeshtë se amerikanët do të ndalojnë së ndërhyri në Ballkan, mund të shkaktojë trazira të rrezikshme.

Ferri i rindarjes territoriale

Pse është e frikshme një ndarje e re territoriale dhe e popullsisë në Ballkan? E vërteta është se ka shumë vatra tensioni të afta për t’u shpërthyer, dhe veçanërisht rreth dy shteteve, Bosnje dhe Hercegovinës dhe Kosovës, që mbeten të rrënuara, veçanërisht i pari.

“Pra, pse të mos bëjmë një” shpërndarje paqësore “midis qendrave metropolitane kombëtare të Beogradit dhe Tiranës, dhe të zgjidhim çështjet serbe dhe shqiptare një herë e përgjithmonë, duke shpërfillur nacionalizmin?”, pyesin njerëz të shumtë.

Së pari, ata që janë të tmerruar i përgjigjen një skenari të tillë, sepse përzierja etnike në popullatat e Ballkanit, veçanërisht në ish -Jugosllavi, është e tillë që ndarja duhet të konsiderohet e pamundur, nëse nuk bëhet “me thikë”, si në luftën e saj civile. ’90, operacion që do të thotë luftëra dhe gjak. Së dyti, le të supozojmë se aspiruesit e “mëdhenjtë” të gjejnë njëri -tjetrin.

Çfarë do të ndodhte?  Serbët marrin territoret e Bosnjës, Kroacisë, Malit të Zi, Kosovës dhe ndërtojnë “Botën Serbe”, një Serbi të Madhe. Shqipëria e Madhe shfaqet menjëherë, duke bashkuar matricën kombëtare me Kosovën e mbetur, krahinat perëndimore të Maqedonisë Veriore (Tetovë), territoret e Malit të Zi, por edhe të Serbisë jugore dhe natyrisht Çamërinë. Për pasojë, Bullgaria po pretendon pjesën tjetër të Maqedonisë Veriore. Kroacinë, Hercegovinën dhe të paktën dy shtete hipertrofike po shfaqen në Ballkan, dhe balanca ekzistuese e fuqisë – në të cilën praktikisht askush nuk dominon – po përmbyset.

A do të tolerojnë Greqia dhe Turqia Ballkanin tjetër që rritet përreth tyre? A do të lejojnë interesat evropiane, amerikane, ruse një realitet të ri gjeopolitik në Ballkan me lojtarë të fuqishëm “të mëdhenj” rajonalë? Pra, dera e ferrit hapet dhe kjo është ajo që frikëson sot mendimin se amerikanët mund të largohen.