Gazeta e madhe britanike, The Guardian, ka shkruar për vdekjen e shkrimtarit shqiptar, Ismail Kadare, duke kujtuar se “tregimet e tij alegorike, të informuara nga jeta nën komunizmin shtetëror, tërhoqën vlerësime ndërkombëtare, por ai këmbënguli se nuk ishte shkrimtar politik”.

“Ndahet nga jeta në moshën 88-vjeçare Ismail Kadare, gjiganti i letërsisë shqipe”, është titulli i Guardian, që shkruan se si ai “eksploroi historinë dhe kulturën e Ballkanit në poezi dhe letërsi artistike për më shumë se 60 vjet”.

Bujar Hudhri, redaktori i Kadaresë në shtëpinë botuese me bazë në Tiranë, Onufri, tha se Kadare vdiq të hënën pasi u dërgua me urgjencë në spital, me Reuters që raportoi se shkrimtari kishte pësuar arrest kardiak.

Duke shkruar nën hijen e diktatorit shqiptar, Enver Hoxha, Kadare shqyrtoi shoqërinë bashkëshortore përmes thjerrëzave të alegorisë dhe mitit në romane, duke përfshirë Gjeneralin e ushtrisë së vdekur, Rrethimin dhe Pallatin e ëndrrave. Pasi u arratis në Paris vetëm disa muaj para rënies së qeverisë komuniste të Shqipërisë në vitin 1990, reputacioni i tij vazhdoi të rritej ndërsa ai vazhdonte të kthehej në rajon në letërsinë e tij. I përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, ai fitoi një sërë çmimesh duke përfshirë çmimin Man Booker International.

I lindur në vitin 1936 në Gjirokastër, një qytet kala osman jo shumë larg kufirit grek, Kadare u rrit në rrugën ku Hoxha kishte jetuar një brez më parë. Ai botoi përmbledhjen e tij të parë me poezi në moshën 17-vjeçare. Pas studimeve në Universitetin e Tiranës, ai fitoi një bursë shtetërore për të studiuar letërsi në Institutin Gorki në Moskë. Ai u kthye në Tiranë në vitin 1960 me një roman për dy studentë që shpiknin një tekst të humbur shqip. Kur ai botoi një ekstrakt në një revistë, u ndalua menjëherë.

“Ishte një gjë e mirë që ndodhi”, i tha ai Guardianit në 2005. “Në fillim të viteve ’60, jeta në Shqipëri ishte e këndshme dhe e mirëorganizuar. Një shkrimtar nuk do ta dinte se nuk duhej të shkruante për falsifikimin e historisë”.

Kritika shqiptare e sulmoi një roman që ishte një botë larg realizmit socialist që kërkonte regjimi i Hoxhës, por kur u botua në Francë në vitin 1970, bëri bujë. Le Monde e përshëndeti atë si “të habitshëm dhe plot sharm”.

Guardian shkruan se si Kadare ishte në listën e 100 intelektualëve të shënjestruar nga policia sekrete shqiptare gjatë komunizmit, dhe se si ai iku në Paris dhe kërkoi azil politik në Francë.

“Përpjekja përfundimtare”, tha ai për New York Times, “ishin kërcënimet e drejtpërdrejta ose të tërthorta nga Sigurimi, i cili donte t’i zgjidhte llogaritë e vjetra. Sigurimi do të kishte përdorur shenjat e para të trazirave për t’i zgjidhur ato rezultate”.

I vendosur i sigurtë në Paris, Kadare filloi të botonte vepra që trajtonin më drejtpërdrejt totalitarizmin.

Ndërsa reputacioni i tij u rrit, Guardian kujton se ai mori çmime prestigjoze si “Légion d’Honneur” si dhe çmimin inaugurues “Man Booker International”, një çmim për arritjet në karrierë, në 2005.

Pas kthimit në Tiranë në 2019, Kadare tha për France 24 se vepra e tij “i bindej vetëm ligjeve të letërsisë, nuk i bindej asnjë ligji tjetër”.

“Njerëzit që jetuan këtë periudhë ishin të pakënaqur”, tha ai, “por arti është mbi të gjitha. Arti nuk është as i pakënaqur dhe as i lumtur nën një regjim”.