Në një vizitë në Shqipëri në mars, kryeministri i ri i Kosovës, Albin Kurti, u bëri thirrje shqiptarëve të votojnë për ndryshim siç bënë kosovarët më 14 shkurt: “Shqiptarët meritojnë më mirë”, tha ai.

Kurti, një shqiptar etnik së bashku me rreth 90% të popullsisë 1.8 milionësh të Kosovës, u kërkoi votuesve të votojnë anëtarët e lëvizjes së tij të majtë-nacionaliste “Vetëvendosje”, të cilët garojnë për vende në Parlamentin shqiptar në 25 Prill me një mandat antikorrupsion.

Ishte antikorrupsioni dhe kundërshtimi i elitave të estabilishmentit politik që çuan në fitoren e madhe të zgjedhjeve të Vetëvendosjes më 14 shkurt. Kurti tani shërben si kryeministër ndërsa aleatja e tij, Vjosa Osmani, u betua si president në 4 prill. Vetëvendosje ka 58 vende në 120 të Kosovës në Parlament, një shumicë qeverisëse me mbështetjen e 10 politikanëve të pakicave jo serbe.

Në Shqipëri, një rezultat i tillë është jashtëzakonisht i vështirë, veçanërisht duke pasur parasysh që Vetëvendosje po garon në vetëm tre qarqe me udhëheqësin e saj, Boiken Abazi, që kandidon në kryeqytetin e Tiranës. Zgjedhjet e Shqipërisë më vonë këtë muaj mbeten një garë me mes dy forcave kryesore, me Partinë Socialiste të Edi Ramës dhe Partinë Demokratike të Shqipërisë, të Lulzim Bashës.

Vetëvendosje, e cila ka qenë aktive vetëm për dy vjet në Shqipëri, mund të mos kalojë as pragun prej 1% për të hyrë në Parlament, sipas sondazheve të fundit. Por Abazi ka plane të mëdha: ai i tha Euroneës Albania se Vetëvendosje në fund të fundit do të garojë në çdo vend në vend në zgjedhjet e ardhshme dhe do të sigurojë një referendum mbi bashkimin midis Shqipërisë dhe Kosovës.

“Vetëvendosja arriti të mbledhë pushtetin vetëm kur hodhi poshtë retorikën e saj nacionaliste”, shprehet analisti Alfons Rakaj. Është pjesa nacionaliste e emërtimit “nacionalist të majtë” të Kurtit dhe Vetëvendosjes që lidhet me bashkimin – ose ribashkimin, siç referohet në të dy vendet.

Që kur Kosova deklaroi pavarësinë e saj nga Serbia në 2008, të dy kombet kanë krijuar misione të përbashkëta diplomatike dhe nënshkruan deri në 140 marrëveshje bilaterale, dhe gjatë luftës me Serbinë në 1998 dhe 1999, Shqipëria hapi dyert për qindra mijëra refugjatë kosovarë që po iknin dhuna dhe spastrimi etnik.

Për shumë kosovarë, një bashkim me Shqipërinë do të siguronte siguri kundër një Serbie gjithnjë e më shumë ekspansioniste dhe nacionaliste, dhe do ta bënte më të vështirë për Beogradin që të përzihej në politikën e fqinjit të tij përmes pakicës serbe prej 120,000 personash në Kosovë. Gjithashtu shihet si një alternativë ndaj negociatave të ngecura përherë në Kosovë me Bashkimin Evropian.

Bashkimi ka të ngjarë të kundërshtohet nga të gjithë aleatët ndërkombëtarë të Kosovës, BE dhe SHBA me Serbinë. Ashtu si edhe një referendum i tillë për një bashkim me Shqipërinë shpeshherë ka qenë një kërcënim nga politikanët në Kosovë kur marrëdhëniet janë veçanërisht të tensionuara me Brukselin ose Uashingtonin, për hidhërimin e udhëheqësve amerikanë dhe evropianë.

Antikorrupsioni

Në 2019, Hashim Thaçi kërcënoi të mbajë një referendum mbi bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, edhe pse kushtetutës së Kosovës aktualisht i mungon mekanizmi për ta bërë këtë. Në shkurt 2021, Kurti i tha Euronews se nëse do të mbahej një referendum mbi bashkimin – ose ribashkimin, siç i referohen shumë kosovarë – ai do të votojë në favor të anëtarësimit të Kosovës në një federatë me Shqipërinë.

Por, pavarësisht historisë së saj të gjatë dhe historike dhe mbështetjes së madhe në Kosovë – një sondazh i fundit kishte 64% të kosovarëve që thoshin se do të votonin po- nuk ishte një çështje e madhe fushate për Vetëvendosjen përpara sondazhit të shkurtit. Ishte si një parti e majtë dhe jo një nacionaliste që Vetëvendosje ka dominuar – dhe në fund të fundit triumfoi – në 14 Shkurt.

“Lëvizja Vetëvendosje (LVV) e Kosovës arriti të marrë pushtetin vetëm kur hodhi poshtë retorikën e saj nacionaliste dhe kandidoi në një fushatë antikorrupsion”, tha Alfons Rakaj, një analist, për Euroneës.

“Shqiptarët etnikë shqetësohen para së gjithash me mirëqenien, prosperitetin ekonomik dhe stabilitetin. Si rezultat, është e domosdoshme të përmirësojmë standardet e jetesës, të rrisin kredencialet demokratike dhe llogaridhënien si një kundërpeshë ndaj thirrjes nacionaliste”.

Ashtu si Vetëvendosje shmangu çështjen e bashkimit në prag të 14 Shkurtit, ashtu edhe partia e saj motër shqiptare ka në prag të 25 Prillit. Kjo, thonë analistët, është për më të mirën.

“Kjo nuk bën jehonë me shqiptarët dhe është praktikisht një çështje jo për publikun në përgjithësi”, tha Rakaj.

Abazi, kandidati i Vetëvendosjes në Tiranë, i tha Euronews Albania se ai mbështet një referendum në të dy shtetet për bashkimin. Por në fushatën e tij, ajo është përqendruar në këtë çështje në mënyrë indirekte: për shembull, duke lobuar për heqjen e taksave në autostradën që lidh Kosovën dhe Shqipërinë. Kryesisht fushatës së tij i ka bërë jehonë Kurtit: luftimi i korrupsionit dhe përballja me elitat.

Ndërsa nacionalizmi ka parë një ringjallje kohët e fundit në vende të tilla si Serbia dhe Hungaria, kjo nuk ka qenë rasti në Shqipëri. Në 2013, për shembull, një parti nacionaliste e sapo themeluar, Aleanca Kuq e Zi kërkoi bashkimin me Kosovën gjatë zgjedhjeve dhe siguroi më pak se 11,000 vota në të gjithë vendin. Thirrja e udhëheqësit të saj për një referendum u injorua kryesisht.

Ndryshe nga Kurti, kryeministri shqiptar Edi Rama nuk e ka komentuar shpesh çështjen e bashkimit. Në vitin 2017, ai i tha Politico se nuk mund të përjashtonte një “bashkim të vogël” midis Shqipërisë dhe Kosovës nëse BE vendoste të hiqte anëtarësimin nga tryeza. Por ai nuk ka dalë kurrë më parë pro ose kundër siç ka bërë Kurti ka disa herë gjatë karrierës së tij politike.

Rama, si dhe Kurti – me gjithë komentet e tij të kohëve të fundit – ka të ngjarë të kuptojnë se duke pasur parasysh se përgjigjja e bashkësisë ndërkombëtare do të ishte e unifikuar dhe fuqimisht kundër, për të nxitur hapur për të do të ishte kundër interesit të secilit vend dhe humbje e kapitalit politik, veçanërisht duke pasur parasysh se përfitimet aktuale politike dhe ekonomike të një bashkimi janë kryesisht të panjohura.

Nëse ka diçka, marrëdhëniet midis dy vendeve kanë qenë gjithnjë e më të tensionuara në vitet e fundit, thotë Rakaj, me Bashkimin Evropian që kohët e fundit ka ulur marrëdhëniet e tyre nga “të shkëlqyera” në “të mira”. Në këtë, Kurti nuk do t’i përmirësojë gjërat  me komentet e tij të marsit, një sulm i drejtpërdrejtë ndaj gati tetë viteve të qeverisjes së Ramës dhe elitave që dominojnë shumicën e partive politike të Shqipërisë.

Dhe kjo jo për herë të parë. Më 28 Nëntor 2020, Vetëvendosje pritej të zhvillonte një marshim në Përvjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë për të protestuar ndaj taksave në autostradën Shqipëri-Kosovë dhe për të lobuar për një treg të përbashkët mes dy shteteve.

Megjithëse u anulua për shkak të pandemisë së koronavirusit, Rama kritikoi Vetëvendosjen në një intervistë televizive, duke argumentuar se ishte e papërshtatshme për një parti me bazë në Kosovë të përdorte ditën kombëtare të Shqipërisë për të fituar pikë politike. “Imagjinoni sikur Partia Socialiste të thërriste një protestë në Ditën e Pavarësisë së Kosovës: Çfarë do të mendonin njerëzit në Kosovë për këtë?” tha ai.

Por të shikojmë dyja anët. Në vitin 2018, gjatë një fjalimi në parlamentin e Kosovës, Rama sugjeroi që pasi Kosova dhe Shqipëria do të kishin një politikë të përbashkët të jashtme dhe misione diplomatike, mbase territoret duhet të kishin gjithashtu një president të vetëm. Avdullah Hoti, më vonë kryeministër i Kosovës, tha se komentet e Ramës “treguan një mungesë respekti” për pavarësinë e Kosovës.

Hoti vazhdoi, në një postim në Facebook menjëherë pas fjalës së Ramës, se preferenca për kosovarët ishte një shtet i pavarur që ishte integruar si në Bashkimin Evropian ashtu edhe në NATO.

Komentet e tij ilustrojnë se për shumë kosovarë, një bashkim me Shqipërinë është opsioni i dytë më i mirë, një Plan B  mund të zbatohet kur integrimi Evropian do të hiqet nga tryeza e bisedimeve. Ndryshe nga pjesa tjetër e Ballkanit, shtetasit e Kosovës nuk mund të udhëtojnë ende pa viza në BE, ndërsa mungesa e njohjes së tij nga pesë shtete anëtare evropiane mban të paqartë perspektivën e bashkimit me bllokun.

Përparimi është bërë i varur nga dialogu me Serbinë, i cili në vetvete është i bllokuar duke pasur parasysh humnerën politike midis Prishtinës dhe Beogradit. Që nga zgjedhja e tij, Kurti ka thënë se vetëm ndjesa për krimet, njohja e plotë dhe dëmshpërblimet e luftës nga Serbia do të jenë të mjaftueshme për të arritur një marrëveshje që normalizon marrëdhëniet, diçka që qeveria nacionaliste e Serbisë nuk do ta pranonte kurrë.

Dështimi i Evropës

Kjo do të shoqërohet me një armiqësi në rritje brenda BE ndaj zgjerimit të mëtejshëm, veçanërisht kur bëhet fjalë për Ballkanin. Emmanuel Macron i Francës ka veçuar Shqipërinë si një shembull të një shteti që nuk është i gatshëm të bashkohet me Bllokun, duke argumentuar kohët e fundit se numri më i madh i njerëzve që pretendojnë azil në Francë janë shtetas shqiptarë.

Në Kosovë, ndërkohë, dështimi i vazhdueshëm për t’u dhënë qytetarëve të saj udhëtim pa viza nuk shihet vetëm si një bezdi, por si një tradhti. Nëse Shqipëria dhe Kosova i gjejnë të dyja dyert e Evropës të mbyllura fort, ata të dy mund të konkludojnë se krijimi i një federatë është opsioni tjetër më i mirë. Kjo është veçanërisht e vërtetë për Kosovën, e cila përballet me izolim të vazhdueshëm ndërkombëtar, si alternativë.

“Çështja e ribashkimit midis Shqipërisë dhe Kosovës është rishfaqur në vitet e fundit si rezultat i dështimit ndërkombëtar për të njohur dhe pranuar Kosovën si një anëtare e barabartë e shoqërisë ndërkombëtare të shteteve sovrane,” tha Gëzim Visoka, profesor i asociuar i Paqes dhe Studime të Konfliktit në Universitetin e Qytetit të Dublinit.

“Të vetëdijshëm se BE-ja ka dështuar deri më tani të formulojë një politikë të unifikuar për pavarësinë e Kosovës dhe vazhdimisht po vonon perspektivat e anëtarësimit, nuk ka gjasa që integrimi evropian si një projekt strategjik për Kosovën të zëvendësohet në të ardhmen me një projekt autentik dhe alternativ, e cila është ribashkim neo-funksional dhe de facto me Shqipërinë”.