Jeta shoqërore e prindërve të mi në Bosnje (e për këtë arsye edhe e fëmijëve të tyre) rregullisht paraqiste një grup shokësh të tyre duke u takuar të shoqëruar me shumë ushqime dhe pije, me këngë dhe të qeshura. Askush nuk do ta quante kurrë këtë “darkë” – aktivitet sillej rreth ushqimit, por kurrë nuk bëhej vetëm për të. Në gjuhën boshnjake, folja që përshkruan një aktivitet të tillë është “të ulemi”, që do të thotë të ulesh, pasi i gjithë operacioni përbëhet nga ulur rreth tryezës, duke ngrënë, duke pirë dhe duke qenë së bashku për qëllime të kënaqësisë së merituar. Nëse unë dua të ta përkujtojë imazh i prindërve të cilët janë pa masë të kënaqur (nuk është detyrë e lehtë), i paramendoj ata me miqtë e tyre në një tavolinë, duke bërë zhurmë të madhe me të qeshura mes kafshimeve të shijshme të ushqimit dhe gllënjka të “shlivovicës” (xharanikë ose kumbull) ose raki rrushi.

Kjo ndonjëherë do të zgjaste një fundjavë të tërë: nganjëherë do të shkonim në “Boraçko Jezero” (Liqeni i luftëtarit”, një vendpushim modest malor-liqen, për t’u takuar me miqtë dhe familjet e prindërve të mi për 1 Maj, Ditën e Punës Socialiste. Pjesa e pandashme e argëtimit dhe gëzimit ishte prania e të tjerëve dhe fryma e relaksimit mbretëronte nga mëngjesi deri në mesnatë dhe më tej. Por rituali qendror dhe i pashmangshëm i lidhjes ishte pjekja e një qengji që më pas do të ndahej të gjithëve. Atje, ashtu si kudo që kemi jetuar, ushqimi duhej të ndahej, prandaj nuk është e lejuar të hahet ndërkohë që dikush tjetër e shikojë dhe nuk ha. Ushqimi është njerëz të tjerë. Ne urrejmë të hamë vetëm, ashtu siç urrejmë të jemi vetëm.

Nuk ka asnjë shkrim apo kujtim të prindërve të mi të cilët ndonjëherë kanë dalë në darkë, para ose pas martesës. Në Sarajevë nuk kishte kulturë të restorantit, madje as para luftës. Restorantet ishin ose të shtrenjta ose jo të mira, më së shpeshti të dyja. As në Kanada, ku ata u shpërngulën në 1993 si refugjatë, prindërit e mi nuk u mësuan të dalin për tu ushqyer. Përveç që Hamilton nuk është ndonjë Mekë kuzhinës, arsyeja kryesore për këtë ngurrim është se duke vizituar ndonjë restorant do të thotë se prindërit e mi do të duhet të largohen nga zona e tyre e ushqimore vështirë të fituar për të ndeshur një botën e ushqimit që nuk ka gjasa t’i përmbushë kërkesat e tyre strikte.

Ushqimi kurrë nuk mund të shijohet nër vete; ajo nuk është vetëm një përvojë shqisore, e jo më një çështje me shije të sofistikuar. Domethënia e saj varet gjithmonë nga rezultatet e situatave potencialisht katastrofike, vlera e saj e përcaktuar gjithmonë në kontekstin e jetës dhe historive të veçanta. Shije si e tillë nuk ka blerje, sepse është e pamundur të ndahet nga përvoja e të ngrënit nga praktika e vazhdueshme e mbijetesës. Edhe nëse dikush ha për të shijuar jetën, duhet të qëndrojë i gjallë, i cili kërkon shumë më tepër sesa thjesht zbavitjen e shqisave. Kritikët e restoranteve që pretendojnë se shija e tyre epikureane e ekspertëve i japin të drejtën të vlerësojnë ushqimin, janë vetëm budallenj që mendojnë se diçka e thjeshtë si të hahet mund të vlerësohet në mënyrë objektive.

Në familjen time, ushqimi është pjesë e një sistemi kompleks dijesh që ka hierarkinë e vet të vlerës, ku mishi dhe buka janë në krye. Mishi është i vlerësuar në të gjitha variacionet e tij: prerjet, mishi i tymosur, suxhuku, mishi në hell. Ajo ka vlera të qenësore, sepse në të kaluarën fshatare asnjëeherë nuk erdhi nga mishtorja apo supermarketi, por nga krijesat e gjalla numrat e të cilëve matnin pasurinë, të cilët mund të kenë pasur emra dhe të kalonin dimër në shtëpi me familjen.

Nga ana tjetër, buka është praktikisht e shenjtë. Në gjuhën boshnjake ekziston një idiom i referohet në  njeri të mirë të shenjtë: “I mirë si buka”. Edhe pse duhet tokë dhe punë e vështirë për të prodhuar grurë, të bluhet në miell që do të bëhet brumë, të gatuhet dhe piqet buka, vlera simbolike ka më pak të bëjë me të gjitha përpjekjet sesa me faktin se është lënda më e rëndësishme e njerëzve të varfër – nëse keni bukë, keni ushqim dhe nëse keni ushqim, jetoni. Buka, me fjalë të tjera, është e barabartë me jetën. Shprehja e preferuar e babait tim për punë është “duhet fituar një copë bukë”, ndërsa nëna ime (dhe gjithkush që unë njoh) ka një respekt të thellë për bukën. Ajo na këshillonte që të mos e linim në anën e saj të drejtë, por me kokë poshtë, pasi kjo është disi si jorespekt ndaj bukës. Si dhe buka nuk hidhet kurrë. Gjyshja dhe hallat e mia bënin një pjatë nga buka bajate e quajtur përshesh: ato e merrnin bukën bajate duke i shtuar ujë dhe yndyrë dhe këtë e hanim. Unë ju bëjë fëmijëve të mijë tost francez nga buka bajate.

Vlera dhe kuptimi i ushqimit gjithmonë ndryshohet domosdoshmërisht, ashtu si çdo gjë tjetër, me zhvendosje. Si e para, ushqimi “ynë” është ose i padisponueshëm ose i pakët në vendin e ri, të paktën ishte në fillim. Prandaj, kjo është një shenjë e humbjes, gjë që e bën të domosdoshme për të gjitha bisedat nostalgjike. Për vite me radhë pas mbërritjes, nëna ime do të jepte mendime analitike, për shembull, dallimet e pashpjegueshme por thelbësore midis mazës “ton” dhe llojit kanadez (“të tyre”). Autenticiteti i ushqimit “tonë” përputhet saktësisht me origjinalitetin e jetës sonë në të kaluarën. Nga ana tjetër, jo origjinaliteti i jetës sonë si refugjatë mund të shijohet në ushqimin “e tyre”. Në diskursin e nënës time, maza jonë është një kategori e qëndrueshme, posedon cilësi të pandryshueshme që lidhen me parimet e pandryshueshme dhe autentike që udhëhoqën jetën tonë të mëparshme – parimet që u shkelën dhe në të vërtetë u shkatërruan nga lufta dhe zhvendosja pasuese.

Pas më shumë se 20 vjet si refugjtë, prindërit e mi kanë marrë një jetë, ushqyese në mënyrë tjetër, që kanë për qëllim të jetë një kopje restauruese e një të mëparshmi, por është në të vërtetë një përmbledhje frankensteiniane e elementeve të vjetra dhe të reja. Ata hanë gjithçka që do të hanin nëse kishin qëndruar në Bosnje, edhe nëse mund të jetë punë e vështirë për të marrë të gjitha gjërat. Ato varen nga zgjuarsia e tyre, si dhe në disa dyqane që furnizojnë njerëz nga ish-Jugosllavia. Por kuptimi i gjithçkaje ka ndryshuar me zhvendosje. Ndërsa ajo që hëngrën në Bosnje ishte tipike, një pjesë e rëndësishme e totalitetit të përvojës së përbashkët, në Kanada i bën ato të shfaqen nga një botë tjetër ekzotike. Filozofia e tyre ushqyese nuk është ajo që i lidh ata me mjedisin e tyre, por ajo që i veçon ato. Ata e bëjnë ushqimin e tyre në shije të shtëpisë, por përfundimisht përfundon duke pasur shijen e zhvendosjes./Insajderi.com.