Moldavia mbylli hapësirën e saj ajrore për dy orë këtë javë. Arsyeja, sipas mediave lokale, ishin “konsideratat e sigurisë” mes pushtimit të Rusisë në Ukrainën fqinje të Moldavisë dhe akuzave të shprehura nga presidentja Maia Sandu se Kremlini synonte të merrte pushtetin në Republikën e tyre.

Neni 11 i kushtetutës së Moldavisë thotë: “Republika shpall neutralitetin e saj të përhershëm, […] nuk lejon vendosjen e forcave ushtarake të shteteve të tjera në territorin e saj”.

Pas aksionit ushtarak rus në jug të Ukrainës në vitin 2022 pranë kufirit moldav dhe me perspektivën e raketave ruse që shkelin hapësirën ajrore të Republikës, a duhet të presim që qëndrimi i saj i politikës së jashtme të ndryshojë?

A do të ndjekë Moldavia përfundimisht hapat e Ukrainës dhe do të rishqyrtojë statusin e saj neutral të jo-angazhimit në favor të integrimit euroatlantik dhe formimit të një partneriteti strategjik me Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara?

Moldavia dhe NATO: Një histori e shkurtër

Marrëdhëniet me NATO-n filluan në vitin 1992 kur Moldavia iu bashkua Këshillit të Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut. Në vitin 1997, ky forum zëvendësoi Këshillin e Partneritetit Euro-Atlantik, i cili bashkon aleatët dhe vendet partnere në rajonin euro-atlantik.

Bashkëpunimi dypalësh filloi kur Moldavia iu bashkua programit të Partneritetit për Paqe në 1994. Në vitin 2006, Republika ra dakord për Planin e saj të parë të Veprimit të Partneritetit Individual dy-vjeçar.

Në samitin e aleancës në Uells në shtator 2014, liderët aleatë ofruan mbështetje, këshilla dhe ndihmë të shtuar për Moldavinë si pjesë e Iniciativës së re për Ndërtimin e Kapaciteteve të Mbrojtjes dhe të Sigurisë. Një paketë individuale masash u ra dakord në qershor 2015.

Me kërkesë të qeverisë moldave, një Zyrë Ndërlidhëse Civile e NATO-s u krijua në Kishinau në dhjetor 2017 për të promovuar bashkëpunimin praktik dhe për të ndihmuar në mbështetjen e reformave në vend.

Por sipas Marie Dumoulin, një ish-diplomate karriere dhe sot drejtore e Programit të Evropës së Gjerë në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, Moldavia do ta kishte të vështirë t’i bashkohej aleancës për shkak të qëndrimit të saj ndaj neutralitetit.

“Për shkak të statusit neutral të parashikuar në kushtetutë, vendi nuk mund të jetë anëtar i asnjë aleance ushtarake,” tha ajo.

“Prandaj, edhe nëse Moldavia ka mbajtur dhe vazhdon të mbajë marrëdhënie me NATO-n, ajo nuk është anëtare e kësaj aleance apo e Organizatës së Traktatit të Sigurisë Kolektive të krijuar rreth Rusisë.

“Aktualisht, ajo nuk ka dëshirë të bashkohet me asnjë nga këto aleanca. Dhe shumica dërrmuese e popullsisë nuk është në favor të anëtarësimit në NATO dhe as në CSTO.”

“Në të njëjtën kohë, “diskutimi për afrimin me NATO-n dhe – në përgjithësi – për një intensifikimin e bashkëpunimit të sigurisë me vendet perëndimore filloi realisht në kontekstin e pushtimit të Ukrainës, sepse ndikon drejtpërdrejt në sigurinë e Moldavisë.

“Dhe Kishinau është i vetëdijshëm për kufijtë e aftësive të veta mbrojtëse, ndaj ka një forcim të bashkëpunimit, veçanërisht me Bashkimin Evropian, dhe një diskutim i ri për një thellim të mundshëm të bashkëpunimit me NATO-n”, vë në dukje politologu francez.

Një “skenar ukrainas” i mundshëm?

Sa gjasa ka që Moldavia të rishqyrtojë qëndrimin e saj ndaj neutralitetit pasi Rusia pushtoi Ukrainën?

“Ukraina ka qenë gjithmonë në një pozicion disi ndryshe,” tha Dumoulin. “Pavarësisht klauzolës së neutralitetit në kushtetutë, gjithmonë ka pasur një rrymë të fortë të atyre që donin të anëtarësoheshin përfundimisht në NATO.

“Dmth, kjo çështje është diskutuar shumë më tepër në Ukrainë edhe para aneksimit të Krimesë, dhe aneksimi e ktheu opinionin publik në favor të anëtarësimit në aleancë. Çështja nuk u diskutua dhe nuk diskutohet aq shumë në Moldavi, në të vërtetë nuk është tema kryesore në debatin për politikat publike”.

Por Kishinau mund të shtyhet në këtë drejtim. Në rast të një përshkallëzimi të luftës në Ukrainë, shtoi Dumoulin, “ne nuk mund të përjashtojmë dëshirën e Kishinau-t për të riafirmuar pozicionin e tij të neutralitetit në mënyrë që të qëndrojë sa më larg kësaj lufte.

“Në këtë fazë, përpjekjet ruse për të avancuar në Mykolaiv, Odesa dhe, në fund të fundit, në kufijtë e Moldavisë, kanë qenë të pasuksesshme.

“Deri më tani nuk ka asnjë informacion për një ofensivë të re. Në këtë drejtim, autoritetet moldave qëndrojnë të qetë. Nga ana tjetër, në Kishinau ka një shqetësim për leva të tjera destabilizimi që ka Rusia.”

Një numër analistësh nuk përjashtojnë që “konflikti i ngrirë” në Transnistria — një rajon separatist i Moldavisë i mbështetur nga Moska — mund të jetë një shkas që Moldavia të heqë dorë nga neutraliteti i saj në të ardhmen.

Sot, ky konflikt është nën kontroll relativ. Asnjë e shtënë nuk është gjuajtur që nga gushti i vitit 1992, kur konfrontimi midis Kishinevit dhe “Republikës së Moldavisë Transnistria” të panjohur hyri në një fazë paqësore.

“Por ka një kontigjent paqeruajtës rus në Transnistria,” vëren Dumoulin.

Rusia u zotua të largohej nga rajoni në fund të viteve 1990. Por, deri më tani nuk e ka përmbushur obligimin. Shumë prej tyre bëjnë një paralele midis krijimit të të ashtuquajturave Republika Popullore të Donetsk dhe Luhansk në 2014 dhe pushtimit të sotëm të plotë rus të Ukrainës.

Fushat kryesore të bashkëpunimit tani

Në Samitin e NATO-s të vitit 2022 në Madrid, aleatët ranë dakord për një paketë të përshtatur mbështetjeje për të ndihmuar Moldavinë të zbatojë planet e saj afatgjata të modernizimit të sigurisë dhe mbrojtjes. Sot, Moldavia bashkëpunon me NATO-n në një sërë mënyrash.

Për shembull, Aleanca po mbështet individualisht përpjekjet e Kishinjeut për të reformuar dhe modernizuar ushtrinë nëpërmjet Iniciativës për Ndërtimin e Kapaciteteve të Mbrojtjes dhe Sigurisë së Përkatshme dhe nëpërmjet Programit të Rritjes së Arsimit të Mbrojtjes.

A do ta shtyjë Rusia Moldavinë në krahët e NATO-s?

Deklaratat e fundit të Presidentit Sandu në lidhje me planet e supozuara të Moskës për të përmbysur qeverinë pro-evropiane në Kishinau i kanë shtuar akuzave të mëparshme se Rusia ka provokuar qëllimisht një krizë energjetike në Moldavi.

“Mundësitë e Rusisë për të destabilizuar Moldavinë nuk janë të reja,” vëren Dumoulin, “ato lidhen jo vetëm me situatën në Ukrainë, por edhe me ndikimin shumë të fortë të Rusisë në Republikë, veçanërisht në sferën politike.

“Ka edhe varësi ekonomike, para së gjithash, varësi energjetike. Moldavia ka bërë shumë përpjekje për të dalë nga kjo varësi, por deri më tani ajo mbetet e pambrojtur.”

Moska është akuzuar vazhdimisht për një fushatë të qëllimshme dezinformimi. Një numër analistësh e kanë lidhur Moskën me partinë opozitare Shor në Moldavi, të kryesuar nga biznesmeni Ilan Shor.

Sipas Dumoulin, kjo forcë politike “mund të manipulohet nga Rusia për të provokuar demonstrata dhe lëvizje antiqeveritare në Moldavi.

“Situata ekonomike është jashtëzakonisht e vështirë për shkak të rritjes së çmimeve të energjisë, për shkak të pasojave të luftës, veçanërisht fluksit të një numri të madh refugjatësh. Kështu krijohet një terren pjellor për lëvizje proteste.”

Perspektivat për marrëdhëniet Moldavia-NATO

“Moldavia nuk ka shprehur zyrtarisht dëshirën për t’u bashkuar me NATO-n,” tha Marie Dumoulin. “Nuk ka asnjë konsensus midis popullatës së saj as për këtë çështje dhe mendoj se kjo shpjegon kryesisht kujdesin e autoriteteve moldave.

“Ata nuk duan të fillojnë një diskutim që mund të polarizojë opinionin publik në një situatë që tashmë është jashtëzakonisht e vështirë.”

Megjithatë, kjo situatë mund të ndikojë në afrimin e Moldavisë me Bashkimin Evropian, i cili e mbështet atë në çdo mënyrë të mundshme, veçanërisht në lidhje me pavarësinë e Kishinjeut në lidhje me Moskën.

Shumë, sipas Dumoulin, varet nga mënyra se si do të zhvillohet opinioni publik moldav për Rusinë, sepse ka ende një pjesë të konsiderueshme të popullsisë që është dashamirës ndaj Rusisë. Nga ana tjetër, evoluimi i opinionit publik ndaj Bashkimit Evropian dhe NATO-s mund të jetë gjithashtu vendimtar./Euronews/Insajderi/